La Patrulha de la Guarda i la Licéncia para Usar Chiçqueiro

 

Nota Prévia: uma prevenção

 

Em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas é, no Mirandês, substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; já o dígrafo ch, em Mirandês, lê-se sempre tch; talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada, o Mirandês tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.

Dedicatória

A mius pais, la tie Marie Rosa Quintanilha i l tiu Zé Luiz Pero, i a mius armanos, Anica Pera i Jorge Pero, que, cun muita soudade, guardo na mimória i eiqui les lhembro; a la outra Ana Marie, a Eimílio i a Aquilino, mius armanos tamien, i a sous filhos i mius sobrinos.

Esta ye ũa maneira de lhembrar ls lhugares i ls modos de bida de la giente d’Angueira d’antigamente i inda d’abibar i houmenagear la mimória de las pessonas qu’éntran nesta cuonta.

 

Eipisódios de la bida de tiu Zé Godenso

Inda nun bai muito tiempo que miu armano Eimílio – a quien tengo que l’agradecer – me lhembrou d’alguns eipisódios que, ne ls anhos quarenta i cinquenta de l seclo passado, se passórun an Angueira, ambolbendo las pessonas que, de seguida, bou a nomear:

L tiu Chic’Albino, ou seia Francisco Manuel Dias, qu’era filho de l tiu Albino, barbeiro, i, sigundo me cuntou miu primo Chico – a quien tengo tamien que l’agradecer –, de la senhora Floréncia, armana de la dona Ernestina. Sendo ambos a dous de fuora – sue mai de Riu Friu i sou pai de Dues Eigreijas –, alhá fúrun a dar a Angueira.

Sigundo me cuntou la dona Antoninha – a quien agradeço tamien –, quando sue bó, la dona Ernestina Bara, qu’era porsora diplomada, fui a dar scola an Angueira, sue armana, Floréncia Bara, fui cu’eilha pa le fazer cumpanha. Las dues armanas éran, pul lhado de la mai, sobrinas de Ferreira Deusdado, ambaixador de Pertual na Rússia i un pertués eilustre desse tiempo. Acabando por cada qual coincer l sou home an Angueira – la dona Ernestina l senhor Antonho Arina, Sora d’alcunha, i la senhora Floréncia l tiu Albino Dias –, alhá se casórun i quedórun a bibir.

Tiu Chic’Albino, pa lhá de ser un de ls trés barbeiros que, nesse tiempo, habie an Angueira, era tamien l dentista, l anfermeiro i l regidor. Era casado cu’la tie Beatriç, qu’era armana de l tiu Plilhas i dezien q’ambos a dous, tal cumo tiu Charruco, éran filhos de l miu abó Quintanilha i, por isso, armanos, por parte de pai, de mie mai i, cumo tal, mius tius.

Nesse tiempo, questumaba ser l barbeiro, que, pa lhá d’arrincar ls dientes, fazie tamien d’anfermeiro. Cumo ls oufícios passában de pai para filho i estes dous questumában andar apegados un a l’outro, l tiu Chic’Albino hardou-los tamien de sou pai. Por ser Fracisco i filho de l tiu Albino, l pobo passou a chama-le Chic’Albino, alcunha que ls sous quatro filhos – Marie Albina, Lázaro, Toninho i Sanzinha – hardórun del. Ambora fússen ls mais nuobos, Toninho i Sanzinha yá nun stán cun nós. Dezie-se que, pa lhá destes quatro, tiu Chic’Albino tenie inda outra filha mais nuoba, mas qu’era fuora de casamento.

L tiu Chic’Albino daba aires de ser grande sabedor de l’oufício d’anfermeiro, tanto que muitas pessonas d’Angueira ponien mais fé i botában maior cunfiança ne l qu’el dezie i fazie do que ne ls doutores Jota, Libaral i Sidónio, ls trés médicos de la Bila nesse tiempo.

Quando qualquiera maleita nun las deixaba an paç, algũas pessonas d’Angueira íban tamien al curandeiro. I, quando nin este era capaç d’acabar cun l’anfermidade, inda íban a la bruxa de la Granja. Assi i todo, inda le restrában las rezas ou las pormessas al santo de la maior deboçon de l’anfermo. Claro que, pa que nun falhasse, pori, la interbençon de qualquiera un, algũas pessonas pedien la ajuda de todos eilhes.

L tiu Agusto Albardeiro, que you yá solo le coincie cumo biúdo, era pai de la tie Justina i de l tiu Agrepino i fazie albardas, molidas, cabeçadas, arreios i atafaios pa las bestas (cabalhos, mulas i burros) pa las bender a las pessonas d’Angueira i, nas feiras de l Naso i de Caçareilhos, a la giente doutros pobos.

L tiu Zé Godenso, molineiro que, sendo solteiro, bibie, cun sue armana i l sou cunhado – la tie Adorinda i l tiu Manuel Talaito –, na casa de l molino de las Trés Ruodas ou de ls Lucas, nome por que ye coincido inda hoije. Este molino queda al cimo de Terroso, un cachico abaixo de la çuda de ls Regatos – que l’abastece d’auga pula caliendra –, al fondo de l Gago. Ne l cimo deste sítio, l termo d’Angueira pega cul de Samartino. L Gago tamien nun queda lonje de la marra de ls termos d’Angueira i de Samartino cul de la Speciosa.

De ls siete molinos que habie an Angueira – seis ne l termo i un ne l pobo –, l de las Trés Ruodas era l maior i tamien l mais çtante de la poboaçon. Por bias disso, poucas éran las pessonas d’Angueira q’alhá íban a moler. Assi, l molineiro nun tenie outro remédio senó ir anté adonde calhaba, c’ũa junta i un carro de bacas, p’arreculhir sacos de trigo i centeno pa l molino. Apuis de moler l grano, tornaba de buolta als pobos al redor cu’la mesma carrada de sacos, mas yá de farina.

Angueira - Molino de ls Lucas - Foto de Luís Torrão (agosto de 2016)L molino de las Trés Ruodas ou de ls Lucas an Terroso (retrato tirado por Luís Torrão an agosto de 2016)

Un die nun sei quien era que tenie ũa baca preinha i que staba mesmo pa parir. Mas, cumo percisaba d’acartar ũa carrada de lheinha de frezno dun lhameiro para casa, pediu a tiu Zé Godenso que l’amprestasse ũa de las sues dues bacas pa puxar l carro. Claro qu’el lhougo le prebeniu:

– Nun sei se sabes, mas oulha que la mie Fermosa ye manzeira!

– Anton, Zé, de que lhado ye qu’eilha s’acerta melhor a puxar i ten que ser ounhida?

– Oulha, ne l molino ye de l lhado de l tranqueiro! Mas, pa te dezir la berdade, eiqui, nun sei de que lhado será!

Claro que tamien la giente de ls pobos bezinos d’Angueira i eilhi a la buolta de Terroso – Cicuiro, Speciosa, Pruoba i, se calhar, mesmo anté Zenísio i Malhadas – iba al molino de ls Lucas c’un ou dous sacos de grano, trigo ou centeno, cargados nũa besta, pa les moler.

Assi i todo, nin todos ls dies tiu Zé Godenso amanhaba i tenie sacos de pan – i, de berano, tamien nin siempre la çuda apresaba auga – subrecientes pa poner l molino a moler. A modos que, ũa beç ou outra, alhá le tocaba tener q’andar tamien a la jeira para quien i a fazer l que calhaba.

Un die, toca-le d’ir, a la jeira, de gadanhadeiro, pa la ti’Ana Pera. Lhebando cada qual l sou baranho, tiu Zé Luís Pero, l filho deilha, anton, na flor de la eidade, pus andarie puls dezassiete ou dezuito anhos, iba apertando cun tiu Zé Godenso, que serie mais q’ũa dúzia d’anhos mais bielho qu’el. Bendo-se apertado, mas pa nun dar parte de fraco, diç-le l jeireiro:

– You nunca gostei de fazer mal segar a naide!

Ye cumo quien diç: oulha que you bou un cachico mais debagar pa que tu me puodas acumpanhar sin atrapalhares ou fazeres mal l serbício.

Yá pul meio de la manhana, quando l lhameiro staba yá a meio segar, agaba-se el:

– Sabes, Zé Luís, ũa beç fui alhá al molino ũa moça mui pimponaça c’un saco de trigo cargado na yeuga. Yá drento de l curral pegado al molino, al çcargá-lo, peguei ne l saco pa l lhebar pa drento i l’ampeçar a moler. La moça staba tan spantada cu’la maneira cumo you abracei l saco que bira-se para mi i diç-me:

– Que fuorça teneis, tiu Zé! Que bien agarrais l saco!

I you lhougo le respundi:

– Quien abraça l saco melhor abraçarie la menina Fabiana!

Nun sfregante, bai eilha ancosta-se a la parede, lhebanta la saia i, tapando la cara cu’eilha, bira-se para mi i diç-me:

– Pus oulhai, fazei de mie l que quegirdes!

Todo curioso, pregunta-le, anton, tiu Zé Luís Pero:

– Ah si!… I, apuis, que fazistes bós, tiu Zé?

– Oulha, rapaç, you, culs mius bagares, ampecei a porparar-me. Mas cumo las mies calças éran de pardo, demorei un cachico a zapertá-las. Anton, apuis de las abaixar, oulhei a la buolta i yá nun la bi. Eilha yá eilhi nun staba… tenie-se scapado!

Cumo por isto se bei, l tiu Zé Godenso, porparando-se cun todos ls sous bagares, era un home todo çpachado!

 

La licéncia para usar chiçqueiro

L eipisódio que, de seguida, bos bou a cuontar passou-se al cimo de la çuda, a cerca de trés cientos de metros porriba de l molino de Terroso i de cien metros abaixo de l molino de ls Lucas.

Estes éran dous de ls siete molinos que, pa há de l pison de la Cabada, dantes habie ne l termo i ne l pobo de Angueira. Todos tenien la sue açuda, mas l molino de Terroso nun tenie, nin precisaba de la tener, caliendra. Ls outros seis – l de l Lucas, l de la Yedra, l de la Senhora, l de l Balhe, l de Telhado i l de la Nalsa – i l pison tenien cada qual la sue caliendra.

Trés destes molinos pertencien a dues famílias. Essa era la rezon por que le ponírun a ambas l’alcunha de ls de l Molino: ũa qu’era la de ls Lucas i a la outra chamában-le solo ls de l Molino. La de ls Lucas, pa lhá de l tiu Zé Godenso i de la tie Adorinda, tenie inda outros armanos: l tiu Zico, la tie Marie, qu’era casada cul senhor Dioniç, la tie Sabel qu’era casada cul tiu Albinico, i la tie Amélia, la mais nuoba de todos eilhes, qu’era casada cul tiu Alfredo de la outra família de ls de l Molino. Esta família, a que pertencien la tie Sabelica i l tiu Antonhico, ambos solteiros i que morában na casa porriba de la tiu Alfredo, sou sobrino, ne l molino de Terroso, tenie inda l tiu Zé Burmeilho qu’era casado cu’la tie Sabel Cadata, l tiu Eiduardo, qu’era solteiro, la tie Palombica, qu’era casada cul tiu Júlio Bolo, i la tie Sabel, qu’era casada cul tiu Almonico. Cuido que l pai de todos estes, que serie armano de l tiu Antonhico i de la tie Sabelica, tenerá sido l molineiro de l molino de l Gago, yá ne l termo de Samartino.

Nesse tiempo, ambora l’auga scassasse, ralos éran ls beranos an que la ribeira d’Angueira secaba. Assi, ne l berano, ũa açuda demoraba uns dies pa s’anchir i retener l’auga subreciente pa l molineiro poner l sou angeinho a moler. Anton, l molineiro de l molino lhougo a seguir aporbeitaba l’auga que benie de l de riba pa la represar na çuda de l sou. Cu’esta maneira anteligente d’aporbeitar la auga, era mui pequeinho l desperdício de la pouca que, de berano, corrie na ribeira.

Quando se passórun ls eipisódios que bou a cuontar, inda nin habie sido feita la bala de la eirrigaçon, ũa canal de cantarie i de mais de trés quilómetros de comprida, que, de la çuda de l molino de Terroso, pula Yedra, Ourrieta Caliente, la Senhora, l Tanque, la Cabada, la Eigreija, l Cachon, la Çanca, la Salina i la Mediana, lhieba l’auga anté a la Faceira i a las Uolmedas. Este melhoramiento, feito pul Goberno ne ls anhos sessenta, possiblitou regar todas las huortas de la marge dreita de la ribeira q’hai nestes sítios de l termo de Angueira.

Bala de la d'eirrigaçon d'Angueira. Retratos tirados pul amigo Vítor Moreira a quien le agradeço la partilha.

Cumoquiera, agora, quaije naide saberá que, naquel tiempo, ls fumadores, se quegíssen usar chiçqueiro, tenien que sacar ũa licença. Cumoquiera las pessonas desse tiempo qu’inda son bibas nun se squecírun disso. L que se passaba ye que, cu’la çculpa de pormober i porteger l’andústria nacional de cerilhas – “Fosforeira Nacional” –, Salazar oubrigaba ls fumadores a tirar ũa licéncia i a pagá-la bien paga.

Licença Anual para Uso de Acendedores e IsqueirosNe l tiempo de la bida barata (1945), 30$50, qu'era l q'habie que pagar pula licéncia para usar chiçqueiro, era muito denheiro! Quanto nun custarie la multa?! Fui miu armano Eimílio que m'arranjou este retrato.

Nun deimingo de berano, mesmo al scurcer, l tiu Chic’Albino i l tiu Agusto Albardeiro, cumo tenien por hábito fazer, fúrun a la pesca a la çuda de l molino de Terroso, un sítio lonje de l pobo, adonde, a aqueilha hora, deficelmente poderien ser bistos por quienquiera que fusse ou apanhados pula guarda. La eideia serie apanháren uns barbos, çcalhos i xardas, que, yá nesse tiempo, éran mui apreciados por toda la giente.

Inda dou fé que, nesse tiempo, se calhar por haber muitos carangueijos na ribeira – lhagostins de pata branca, bien defrentes de ls “talibans”, que, hai pouco tiempo, nun sei quien ye que tubo la mala eideia de les botar na ribeira –, poucos éran ls que le dában grande aprécio. Mesmo apuis de ls barragistas ampeçáren a ir anté Angueira a passar ls sábados i deimingos cu’las sues famílias nas marges frescas i se botáren a apanhá-los, ls carangueijos éran bichos que, anton, habie a la farta na ribeira d’Angueira. Bonda ber que, quando ls poços de la Cabada, de la Çanca i de ls Puntones i las çudas de ls Regatos, de Terroso, de la Yedra, de la Senhora, de las Almas, de las Uolmedas, de la Nalsa i de la Ribeira de Baixo quedában cun cachico d’auga a menos, era solo meter las manos nas raízes de ls amineiros i lhougo s’apanhaba ũa manada deilhes.

Claro que ls carangueijos da la ribeira éran un cachico defrentes doutro que, uns anhos apuis, ne l ampercípio dũa tarde caliente de berano, dous rapazicos íban cu’las bacas pa l lhameiro de l Rodelhon, l mais nuobo habie dancuntrar. Quando, atrás de las bacas, chubíen la barreira al lhado de ls pinhos de l tiu Stroila, antre l lhameiro de l senhor Artúrio i la ancruzelhada al cimo de Boca ls Balhes, antropeça nũa piedra de l camino i dá c’un bicho. Bá lá que nun le botou la mano. Mas, todo cuntentico, bira-se pa l mais bielho i diç-le:

– Ah tu, oulha un carangueijo de l monte!… Bamos assá-lo i quemé-lo?!

Anton, l mais bielho, nun querendo assujeitar-se a lhebar ũa ferronada, alhá tubo de cumbencir l armanico de que serie melhor deixar la lacraia an paç.

Un cachico apuis de tenéren chegado al cimo de la çuda de Terroso, ne l sítio adonde, na marge dreita, desauga l ribeiro de la Puontelhina, i çpíren la roupa, l tiu Chic’Albino i l tiu Albardeiro méten-se na ribeira. Zbiando las oucas, sténden la rede dũa a la outra marge, a toda la lhargura de la ribeira. Isso todo a las scuras, pus, sendo lhuna nuoba, nin lhunar habie. Lhuç era solo la de las streilhas.

Bien sabíen eilhes qu’esse era l sítio de la ribeira adonde habie ls maiores peixes. I, pa les dar tiempo de caíren ne l apetreicho, purmanhana, alhá bolberíen eilhes p’arreculhir la rede i, quaije de certeza, anchir, oumenos, dues buonas cestadas de peixes.

Yá quaije a bater ls dientes, toca de se bestíren. Ye que, pa lhá de l’auga star bien fresca, parcie mesmo que, assi, cu’la piel toda molhada, l reciu de la ribeira, mesmo de berano, mas a la nuite, inda era mais friu.

Tenien mesmo acabado de se porparar i, yá prontos i de partida pa l pobo, scúitan, al lonje, un rugido que daba aires de benir de quien çcai de l alto de Peinha Ferreira pa la ribeira, l sítio adonde stában. Parcie ser de qualguiera un que, als antropeçones, abaixaba pula caleija al lhado de la huorta de l tiu Galharito i que dá pa Terroso.

Cumo l tenien bido na taberna, sabíen que tiu Miguel Galharito nun podie ser. I, mesmo que stubisse por eilhi, a aqueilha hora starie yá a drumir na casica al cimo de la sue huorta. Purmeiro, çcunfiórun, que fusse algun lhobo; mas, apuis, parciu-les ser ũa patrulha de la guarda.

Nesse tiempo, la Guarda Republicana era un papon de respeito, capaç de meter miedo a qualquiera un, mesmo al mais afouto. Ye que nun precisaba de s’ansaiar muito pa passar ũa multa ou, se bien calha i le disse na gana, lhebar anté un home preso i, sin mais aqueilhas, meté-lo na cadena de la Bila. La mala cara, la farda de cotin, l capacete, l cinturon, las polainas i, subretodo, la spingarda mauser al ombro de cada guarda éran capazes de cumbencir de la fuorça de l’outoridade, anté mesmo l mais pintado.

Aquestumado a lidar cun l’outoridade i a dar-se cu’las pessonas amportantes de Bumioso, tiu Chic’Albino, sendo el todo afouto, nun era home pa dar parte de fraco. Mas, cautela i augas de galhina nunca fazírun mal a naide ou, cumo se questuma tamien dezir, mais bal perbenir que remediar, ou inda, nun bá l diabo tecé-las, pori, pa nun séren bistos nin apanhados, toca, anton, de se scundéren antre las fuolhas de ls amineiros de la borda de la ribeira. Bá lá que, stando mesmo a calhar, la scuridon de la nuite les dou bien jeito.

Amouchados antre las fuolhas i tapados puls amineiros, mas bien listos i d’oubido a la scuita, deilhi a cachico, quédan cun la certeza que solo podie ser ũa pessona. Q’un bicho nun farie tan alto rugido i la guarda tamien nun arrastrarie tanto ls pies nin farie rebolar tantas piedras. I, cunsante un búltio s’iba acercando deilhes, mas, subretodo, apuis de, al fondo de la huorta de l tiu Galharito, birar parriba, quédan bien mais çcansados. Afinal, era l tiu Zé Godenso, que, çopo i cun cachico de bino a mais – que cumoquiera tenerá buído na taberna de l tiu Cereijas i de la tie Mar’Inácia Fresca, ne l Ronso, ou na de l tiu Morais i de la tie Bexela, an Sante Cristo –, caminando a búltio i antorpeçando nas piedras de la caleija, tornaba de l pobo, cuosta abaixo, pul atalho que, passando pul cimo de las Eiras Grandes, la caleija de Fuontecinas i pula parte de baixo de Peinha Ferreira, dá pa l molino de ls Lucas i la casa de l molineiro, na outra marge de la ribeira.

Tiu Chic’Albino, que nun era home de quedar queto i inda menos d’aceitar que mesmo l mais pintado le pregasse ũa partida, trata lhougo de se çforrar de l susto que, mesmo sin querer, tiu Zé Godenso les habie pregado. Raposo bielho cumo era, bira-se, anton, pa l tiu Albardeiro i diç-le baixico al oubido:

Deixa estar, que já nos vingamos do susto que o Zé Godenso nos fez passar!…

I, nistantico, cumbina cul tiu Albardeiro pregar un baliente susto a tiu Zé Godenso i inda cumo irien a fazer:

Olha, fingimos que somos uma patrulha da guarda e, quando ele aqui chegar, saltamos-lhe à frente no caminho. Mas deixa a coisa comigo, que eu trato disso. Tu só tens de acenar que sim.

Passado l lhusque-fusque, yá tenie scurecido bien. Quando tiu Zé Godenso, que’era un cachico çopenco, staba yá an tierra praina i mesmo a chegar al sítio adonde tiu Chic’Albino i tiu Albardeiro stában scundidos, sáltan-le al camino. Fazendo-se, anton, de fuorte, corajoso i baliente i çfraçando, cun boç fuorte i falando grabe, cumo era própio de qualquiera outoridade i el questumaba fazer, l tiu Chic’Albino diç-le todo mal-ancarado:

Deixa estar que já nos vingamos do susto que o Zé Godenso nos fez passar!…

I, nistantico, cumbina cul tiu Albardeiro pregar un baliente susto al tiu Zé Godenso i inda cumo ye qu’írien a fazer:

– Olha, fingimos que somos uma patrulha da guarda e, quando ele aqui chegar, saltamos-lhe à frente no caminho. Mas deixa a coisa comigo, que eu trato disso. Tu só tens de acenar que sim.

Cumo era lhuç que fusque i l tiu Zé Godenso, que’era un cachico çopenco, quando staba yá an tierra praina i mesmo a chegar al scundideiro adonde stában, l tiu Chic’Albino i l tiu Albardeira sáltan-le al camino. Fazendo-se, anton, de fuorte, corajoso i baliente i çfraçando, cun boç fuorte i falando grabe, cumo era própio de qualquiera outoridade i el questumaba fazer, l tiu Chic’Albino diç-le todo mal-ancarado:

Alto lá!… O senhor quem é?

– You, you, you sou Zé Godenso…

I donde é que o senhor vem? E o que é que anda por aqui a fazer a esta hora?

– Pus bengo de l pobo i bou para casa!…

O senhor está a querer endrominar-nos!…

– Nun, senhor!… – defendiu-se, anculhidico, todo acagatado i a tremer de miedo, l tiu Godenso. – Bengo de l pobo!… Stube alhá a oubir l gramofone de la dona Laura!…

Chegando-se un cachico mais cerca del i fingindo que le staba a cheirar i l’iba a rebistar, pregunta-le:

O senhor que tabaco fuma?

– You nun fumo ningun!…

Fuma, fuma!… que cheira bem a tabaco!

– Mas you nisquiera fumo…

Ó 76, pega em mim que, senão, ainda o mato! Que este homem está a aldrabar-nos com quantos dentes tem na boca!…

– Stou a dezir la berdade, senhor guarda!…

Ora mostre-me lá o isqueiro que quero ver se tem a licença!…

– Mas you nun tengo chiçqueiro!…

Fazendo que rebistaba tiu Zé Godenso, mas cumo nun ancuntrou nin cigarros nin chiçqueiro, diç l tiu Chic´Albino pa l tiu Albardeiro:

– Ó 76, desta vez, vamos deixar passar!… Que, hoje, para sorte dele, o homem já não tem cigarros nem traz isqueiro. Mas vamos estar atentos!… Que, da próxima vez, não nos há de escapar!…

Cul cagaço q’apanhou, l tiu Zé Godenso cumoquiera borrou las calças. Mas, s’isso nun acunteciu, çcunfio que las ciroulas, s’acauso las trazie, nun tenerán quedado an mui buono stado. Mas solo la tie Adorinda, sue armana, a quien le tocarie tener de las lhabar, ye que mos poderie sclarecer subre isso.

Finalmente, bendo-se lhibre de la patrulha, l tiu Zé Godenso alhá se scapou, atrabessando, l más delgeiro que puodo, pa l outro lhado de la ribeira. Quier-me mesmo parecer que nunca dantes, cumo nessa nuite, tenerá demorado tan pouco tiempo pa chegar deilhi anté casa…

Deilhi an delantre, siempre que l tiu Zé Godenso s’ancuntraba cun quienquiera que fusse cuontaba-le la sue abintura: q’ũa nuite, ũa pratulha de la guarda – l 76 i l Brabo – le salírun al caminho, le fazírun alto pa l mandar parar, le rebistórun i le quegírun prender.

Aspeto atual de la casa de l molineiro de l molino de las Trés Ruodas ou de ls Lucas an Terroso (agosto de 2016)

Cumo se questuma dezir, naide puode afiançar que desta auga nun beberei!... Ye que la cousa fui-le tan bien armada que, tengo acá para mi, s’inda hoije fusse bibo, l tiu Zé Godenso cuntinarie cumbencido de que fui mesmo ũa patrulha de la Guarda Republicana que, nessa nuite, le saliu al caminho, le mandou parar, le rebistou i, inda porriba, l’amanaçou que l’iba a prender.

Eimaginai bós quanto nun se teneran debertido i rido l tiu Chic’Albino i l tiu Agusto Albardeiro al scuitar tiu Zé Godenso a cuontar-les este eipisódio de la bida del!…

 

Bocabulairo/vocabulário

Abintura – aventura \\ a búltio – ao acaso \\ acartar – acarretar \\ açuda – açude \\ adonde – aonde \\ afouto – afoito, valente \\ al – ao \\ amanaçar – ameaçar \\ amineiro – amieiro, árvore que se dá bem em lugares húmidos e junto aos rios e riachos \\ amouchadico – tapado encoberto \\ anchir – encher \\ ancubierto – encoberto \\ angeinho – engenho \\ anho – ano \\ ansaiar – ensaiar \\ anté – até \\ antropeçar/on(es) – tropeçar/ão(ções) \\ apuis – depois, após \\ aquestumado – acostumado \\ armano – irmão \\ atafaios – atafais \\ bagar – vagar, demora de tempo \\ barragista – trabalhador das barragens de Miranda do Douro, Picote ou Bemposta \\ bino – vinho \\ boç – voz \\ bolber – voltar \\ bonda – basta \\ buído – bebido \\ búltio – vulto \\ buolta – volta \\ buono – bom \\ cachico – bocadinho \\ cadena – cadeia \\ caleija – rua estreita, caminho apertado \\ caliendra – canal cavado na terra que conduz a água entre o açude e o moinho \\ caliente – quente \\ cantarie – cantaria, pedra de granito \\ cargar – carregar \\ çcair – descair \\ çcansado – descansado \\ çcargar – descarregar \\ çculpa – desculpa \\ çcunfiar – desconfiar \\ cerilhas – fósforos \\ çforrar-se – desforrar-se \\ çfraçar – disfarçar \\ chiçqueiro – isqueiro \\ ciroulas – cuecas \\ coincer/ido – conhecer/ido \\ çopo – coxo \\ çpachado – despachado \\ çpir – despir \\ çuda – açude \\ cul – com o \\ cu’la – com a \\ cumbencir/ido – convencer/ido \\ cumoquiera – provavelmente, talvez \\ cun – com \\ cunsante – consoante \\ cuntinar – continuar \\ cuonta – conto, estória \\ cuosta – costa, encosta \\ curgidoso – curioso \\ dantes – antes \\ dar aire/s – parecer \\ dar fé – lembrar , ir embora \\ debertir – divertir \\ defrente – diferente \\ deilhi – dali \\ deimingo – domingo \\ delantre – diante \\ delgeiro – ligeiro, rápido \\ desaugar – desaguar \\ despuis – depois \\ dezir – dizer \\ donde – onde \\ dũa – de uma \\ falar grabe – falar Português \\ farina – farinha \\ feiçon – feição \\ frezno – freixo \\ fuorça – força \\ fússen – (forma do verbo ser) fossem \\ galhina – galinha \\ grano – grão \\ huorta – horta \\ lacraia – lacrau, escorpião \\ lhado – lado \\ l mais pintado – o que se tivesse por mais importante \\ l(s) – o(s) \\ lhembráncia – lembrança \\ lhobo – lobo \\ lhougo – logo \\ lhuç – luz \\ lhuç que fusque – lusco-fusco \\ lhuna(r) – lua(r) \\ licéncia – licença \\ mala – má \\ maleita – doença \\ manzeira – vaca que só sabe puxar bem de um dos lados em que é jungida \\ marge – margem \\ mie/u – minha/meu \\ molino/eiro – moinho/moleiro \\ naide – ninguém \\ neçairo – necessário \\ nisquiera – nem sequer \\ ningun/niun – nenhum \\ nũa – numa \\ nuite/ica – noite/inha \\ nuoba – nova \\ oubido – ouvido, oreillha \\ ouca – alga \\ oumenos – pelo menos \\ ourrieta – pequeno vale \\ outoridade – autoridade \\ pa – para \\ paç – paz \\ papon – papão \\ pardo – burel pisoado e tingido de preto \\ parriba – para cima \\ pessona – pessoa \\ pison – pisão \\ pobo – aldeia, povoação \\ pobo – aldeia \\ polaina – peça de cabedal usada acima da bota e à volta da perna para a resguardar \\ poner – pôr \\ pori – talvez \\ porparar/ado – preparar/ado \\ porriba – por cima \\ pul – pelo \\ purmanhana – ao alvorecer \\ purmeiro – primeiro \\ pus – pois \\ quaije – quase \\ qualquiera – qualquer \\ quegirdes/quegírun/quegíssen – (formas do verbo querer) quiserdes/quiseram/quisessem \\ questume/ar – costume/ar \\ quienquiera – quem quer \\ reciu – ar fresco e húmido da noite junto à ribeira \\ regidor – autoridade a que incumbia resolver litígios e manter a ordem pública na freguesia \\ retrato – fotografia \\ rugido – barulho, ruído \\ scapar-se – ir embora, fugir \\ scassar – escassear, faltar \\ scuita(r) – escuta(r) \\ scunder – esconder \\ scundideiro – esconderijo \\ scurcer – escurecer \\ scuridon – escuridão \\ seclo – século \\ star – estar \\ stender – estender \\ streilha – estrela \\ subreciente – suficiente \\ taliban – (sentido figurado) variedade de lagostim recentemente lançada ao rio Angueira e que, atualmente, nele prolifera \\ tiempo de la bida barata – anos 30 a 50 do século XX \\ ũa – uma \\ ounhida – jungida \\ – já \\ ye – (forma do verbo ser) é \\ yeuga – égua \\ you – eu \\ zapertar – desapertar \\ zbiar – desviar \\ zanrascado – desenrascado.

 

Para saber o significado de outras palavras, sugiro a consulta do sítio

http://www.mirandadodouro.com/dicionario/

A quem queira visualizar algumas fotos aéreas de Angueira, sugiro a consulta do blogue

http://portugalfotografiaaerea.blogspot.pt/2017/01/angueira.html

Caso queira saber a localização de alguns sítios do termo de Angueira, carregue no “link”:

www.openstreetmap.org/searchquery=Angueira%2C%20vimioso%2C%20portugal#map=12/


10 respostas para “La Patrulha de la Guarda i la Licéncia para Usar Chiçqueiro”

  1. Parabéns! Gostei da história, mesmo à moda transmontana. Mas também gostei do mirandês. Soa-me bem e conheço muitos termos que também se usam na minha aldeia, mas eu não sei escrever, por isso parece-me que o Torrâo escreve bem. além do pitoresco da história. Acho importante recordar de alguma forma essas memórias. Força para continuar! E mande sempre.
    Um abraço.
    Eusébio

    Curtir

  2. Bom dia António

    A estória está fenomenal, porém tenho dúvidas de muitos que a lerem, a compreendam na totalidade. Agora falta a do tiu Frade.

    Beijos e abraços para todos.

    Emílio Torrão

    Curtir

  3. É muito estimulante e salutar confirmar que a aposentação não significa deixar de ter projetos. Muitos parabéns não só por esta nova atividade intelectual mas também pelo mirandês. Soubesse eu (há alguns anos atrás) que o meu amigo dominava este dialeto e ter-lhe-ia dado como objetivo fazer os relatórios em mirandês.
    Um grande abraço
    Valdemar

    Curtir

    • É sempre bom saber que continuas ativo. É ótimo recordar o passado. É excelente espalhar a cultura transmontana e em especial o mirandês.

      Parabéns. Um grande abraço
      Sérgio Sequeira

      Curtir

  4. Caro Amigo Torrão

    Acho interessantíssimas as “estórias” que conta, não só por ser em mirandês mas também por retratar realidades cuja memória não pode (não deve) perder-se nas gavetas do esquecimento e cujo conteúdo é relevante em termos histórico-culturais de uma Região genuínamente portuguesa mas com caraterísticas muito próprias e que enriquecem a cultura portuguesa.
    Um grande abraço,~
    IBeleza

    Curtir

  5. Parabens pela estôrias e pelo bem que escreves no mirandês. Eu tento perceber tudo mais algumas palavras sao dificeis de compreender,
    Beijos muito fortes desta familia que tens na Espanha,Salamanca e que estamos muito contentes de ter na familia uma pêssoa como você.
    Mª Rosa Sanz Sardinha

    Curtido por 1 pessoa

  6. És fantástico, Torrão! Como dominas o mirandês!
    Gostei muito porque me fez lembrar a minha tia Maria e a dificuldade que eu tinha muitas vezes em a compreender quando ela falava depressa.
    Um contributo para preservar este património, que é a nossa 2ª língua oficial, é pensares em publicar um livro com as tuas stórias.
    Beijinhos,
    Ana Maria Caldeira

    Curtir

  7. Parabéns e obrigado por mais esta stória António Torrão.
    Está muito boa e tem a vantagem de ter personagens com quem privei em criança, o tiu Chico Albino e o tiu José Augusto Albardeiro ( o tiu Zé Godenso não cheguei a conhecer).
    Tem um toque de picaresco e satírico que resulta muito bem para quem domina ” la lhéngua mirandesa” e constitui “an houmenaige a las giêntes i las tradiçones de Angueira” e ” una buena memória para las geraçones feturas”.
    Não tarda e temos um livro de contos…
    Força com isso companheiro.
    Abraço.
    Carlos Rodrigues

    Curtir

  8. Não resta dúvida que o tio Chico Albino havia de ser um valente pícaro. Bem delas hão-de ser as estórias dele e doutros compinchas — estórias que aquela “aurea mediocritas” caldeava. Boas para rechear serões de trigo, chouriça e navalhica e bons rachos de olmo ou carrasco.
    Menos picaro não é o Torrão. Que o digam as paredes da sala de professores do “Liceu” de Bragança, as do Flórida e andurriais quejandos.
    Um abraço e bem-hajas.

    Curtir

Deixe um comentário