Jeremias, Un Cabalho Biqueiro

Nota Prévia: uma prevenção

Se o/a leitor/a não está familiarizado/a com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia-voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite em consultar o Vocabulário que pode encontrar no final do mesmo.

Breves notas sobre a grafia do Mirandês

Em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas é, no Mirandês, substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; já o dígrafo ch, em Mirandês, lê-se sempre tch; talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada, o Mirandês tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.

La amiga Teresa Amparo Ferreira zafiou-me a traduzir pa Miranda la counta “Jeremias: Um Cavalo Biqueiro”, por eilha publicada, an Pertués, ne l “Diário de Trás-os-Montes” (ber l “link” ne l final deste testo).

– Anica, à Anica! Sperai por mi.

– Bei se dás a la pierna, Jorge. Sós siempre l mesmo. Cumo de questume, siempre atrasado! Bá, Tiu Zé, sperai mais un cachico, se fazeis fabor. L rapaç stá quaije a chegar.

Jorge corrie tan delgeiro q’até batie culs carcanhares nas nalgas. Tenie q’apanhar la carreira que lhebaba ls studantes de la cidade pa la Scola Porfissional de la Lhaboura, nũa poboaçon de ls alredores.

– Dius bos lo pague, Tiu Zé. Çulpai-me alhá. Atrasei-me un cachico.

– Bá, entra i senta-te, rapaç. Falta algun?

– De ls que stan, nun falta naide, Tiu Zé. – respunde Carlos, siempre c’ũa gracica pronta.

– Bamos anton ambora, r­­­­­­­apaziada! – diç l cundutor.

– Que se passou hoije cuntigo, Jorge? – pregunta-le Anica.

– L mesmo de siempre.

– Se quegires cuontar…

– Cousas de miu pai, Anica.

– Que fui desta beç?

– Apuis, falamos. Stá bien?

– Quando quegires, stou a la scuita. Olha, faziste l trabalho de Matemática?

– Si, fiç.

– Olha q’onte andei toda la tarde a pensar nel. Ye que me parciu fácel demais. Acá para mi, l porsor passou-mos ũa rastreira.

– Yá bamos a tirar isso a lhimpo na sala. Tamien me parciu mi fácel. Mas nin sequiera tube tiempo pa pensar bien nel. Miu pai mandou-me a fazer tantos recados que nin tiempo tube pa respirar. – lhastima-se Jorge.

– Á tu! Tou pai ye tal i qual l miu. Siempre que le dá na gana, manda-me fazer un fartote de recados. I mie mai nun le queda nada atrás. Ora un, ora l’outro… i you culs trabalhos de la scola por fazer. Olha que nin tiempo tengo par’andar por ende a passear las piernas i a ber las montras na cidade.

I, mudando d’assunto, cuntina eilha:

– Scuita, Jorge: apuis de la scola, lhougo que podires, bamos a ber l que se passa cul Jeremias? Tenemos eilhi un causo bicudo. L cabalho stá cada beç mais franzinico! Nun te deste de cunta?

– Por acauso, tamien reparei nisso.

Anton, acabada la biaige, ũa boç abisa:

– Bamos alhá, moços! Yá podeis salir de la carreira. Joquin, bei alhá se tenes maneiras, rapaç. Nun ampurres ls tous cumpanheiros. – recumenda-le l cundutor.

– Çculpai alhá, Tiu Zé. Ye que stou mesmo aflitico para ir a la retrete…

– Esta mocidade… até son buonos moços. Quien me dira ne l tiempo deilhes i saber l que sei hoije! Daba un poulo nũa streilha. Ai, bida, bida!…

I Carlos, malandro cumo siempre, cumpleta:

– Ye mais curta que cumprida…

– Dianho de l rapaç! Siempre de respuosta pronta i na punta de la lhéngua. Un die destes inda t’hei de fazer la cama. Olaré, se fago! Deixa star que nun perdes pula demora, sou cuco de la ribeira. – diç l cundutor alhá culs sous botones.

– Yá stá a tocar pa la sala? Bamos alhá, rapaziada! – apressa Anica.

– Buonos dies, Porsor.

– Buonos dies a tod’mundo. Bá, assentabai-nos nas carteiras. Marie de Lurdes, falta algun?

– Deixai ber, Porsor.

La delegada de turma passa ls uolhos pulas carteiras i bai dando cunta de quien falta al porsor Pedro que registra las faltas.

– Bá, toca a tomar nota de l sumairo:

“Álgebra – ouperaçones cun polinómios. Rebison de ls trabalhos de casa.”

– Porsor!…

– Si, Carlos! Ora diç alhá…

– Nun sei l que quier dezir polinómios! Nunca oubi essa palabra…

– Ye matéria nuoba, Carlos. La delegada de turma puode arreculhir ls trabalhos de casa, se fai fabor.

– Porsor, l porblema era mi fácil… – diç Anica.

– Quien mais achou q’l porblema era fácel?

Quaije todos pónen la mano ne l aire.

– Pus bien, de las dues ũa: ou nun percebistes l porblema, ou stais uns ases nesta matéria. L porblema tenie todo, menos ser fácel.

– Biste, Jorge! You nun te dixe qu’eilhi habie marosca! – relhembra-le Anica.

– Á mius caros, pa ser buono a Matemática, hai que, antes de mais, ser buono aluno a Pertués. Cumo quereis perceber l que bos ye pedido ne l einunciado de l porblema, sin dominar la nuossa lhéngua?

Ls alunos antreolhában-se cun aire çcunfiado. Suspeitában q’habien sido apanhados na curba de la facelidade.

– Quien quier benir al quadro a resolber l porblema?

– Puodo ir you…

– Pus l quadro ye todo tou, Jorge. Amostra-mos alhá cumo resolbiste l problema.

Jorge iba zambolbendo l sou raciocínio; i ls sous cumpanheiros, todos an silenço, seguien l zanrolhar de la respuosta. Agora, yá nun se sentien siguros de nada.

– Yá acabei, Porsor.

– Aton, bamos a ampeçar por lher l einunciado de l porblema. Rita, fai fabor d’l lher, pausadamente i an boç alta.

– Todos percebistes l que bos ye pedido?

Cada beç mais baralhada, la turma nin tugie nin mugie. Agora, éran mais las dúbidas que las certezas. Afinal, l porblema nun era assi tan simple. Habie que fazer un eilaborado raciocínio pa zanrolhar l filo a la meada.

Cun toda la calma, l porsor iba splicando l que dezie l testo; tomórun nota de las bariables i custantes q’antrában ne l problema; i, a seguir, pediu a Jorge pa tornar a resolbé-lo.

– Yá stá, Porsor.

– Bamos aton a ber… Stá cierto, Jorge. Mui bien, rapaç! Stais a ber cumo la nuossa lhéngua ye tan amportante para mos ajudar a perceber outras deceplinas?

La aula cuntinou, tal cumo todas las outras de la manhana, cun antusiasmo pulas nuobas matérias qu’eilhi s’ansinában.

Apuis d’almorçáren na cantina, Jorge i Anica fúrun a besitar Jeremias. Gustaba-les muito cuidar de l cabalho. Tenien feito grande amisade antre todos trés. La besita a las loijas seguie rituales qu’eilhes cumprien cumo ye de-lei: botában auga fresca i quemida al cabalho, scobában-lo, lhabában-lo, montában-se nel, fazien-le fiestas i mais fiestas…

Foto por Barbara Olsen em Pexels.com

I Jeremias, quando ls bie chegar, zataba a relinchar a la spera de cenouras. Apuis, daba ũas marradicas na cabeça dun i doutro pa q’l lhibertássen i scobássen. Sabie splicar-se mui bien. Mas habie algo qu’eilhes nun cumprendien. Jeremias yá nun quemie qualquiera cousa i staba cada beç mais biqueiro. Se le botássen yerba berde i tienra, si la quemie; mas, se fússen yerbas secas, cumo palha i feno, scusaba-se a quemé-las. Tenie apanhado la manha de só quemer yerba se fusse berde. Tamien quemie bien maçanas, cenouras, milho, cebada i l’abena que le botában. Mas, la dieta percipal dun cabalho ye yerba fresca ou bien cunserbada. I, se nun la hai, ten que se cuntentar cun palha i feno. Mas, sendo cuntrariado, Jeremias sabie amostrá-lo bien: batie cula pata delantreira dreita ne l chano ũas trés ou quatro bezes; apuis, ponie-se a raspiar l chano, relinchaba, abanaba la cabeça i daba ũas chibatadas cul rabo. I, p’acabar cula fiesta, só le restraba dar mais ũas patadas.

Ls moços, bendo q’l cabalho quedaba cada beç mais ruinico, botórun-se de cuntas qu’era ourgente ancuntrar ũa seluçon. Tenien inda bien persente l q’habien daprendido na liçon de Matemática, nun tanto pula matéria, mas subretodo pula maneira de le pegar i que debien seguir pa cumprender un porblema. Ls dados stában todos alhá: Jeremias só querie quemer yerba berde, l alimento qu’era la base de la sue dieta. Mas, na falta d’yerba berde, negaba-se a quemer feno i palha.

De rumpon, Anica dá un poulo cumo se tubisse ancuntrado ũa lhuç al fondo de l túnel:

– Jorge, perciso que m’ajudes. Yá sei l que bamos a fazer.

– Ora cuonta alhá isso!…

– Anda, ben dende…

– I adonde bamos?

– Cunfias ou nó an mi?

– Inda preguntas?

– Anton, anda…

Ban até a la garaige, adonde stában arreculhidas la carreira i las ferramientas de la lhaboura, a tener cul mecánico que mantenie todo an orde i a funcionar cumo debe ser.

– Buonas tardes, Tiu Anible!

– Buonas tardes, moços. Que benistes eiqui a fazer?

– Percisamos que mos deis ũa ajudica.

– Oulhai que bós! You sou mecánico, nun sou porsor…

– Pus ye por isso mesmo que percisamos de bós.

– Aton, dezi-me alhá l que quereis de mi.

– La cousa nun ye bien para nós, mas pa l Jeremias.

– Bó! Quereis ber que s’abariou l motor al cabalho?! – ri, meneando la cabeça.

– Nun gozeis, Tiu Anible! Oulhai q’l caso ye mui sério. – atalha Anica.

– Anton, moça, nun t’amportas de splicar?

– Ye que, agora, Jeremias só quier quemer yerba berde i fresca; cumo l feno nun ye berde nin fresco, nin sequiera l proba.

– I adonde ye que you entro nisso? – pregunta l mecánico.

– Tengo ũa eideia.

– Las moças quando se pónen cun eideias…

– Scuitai-la, Tiu Anible. – pediu Jorge.

– Anton, diç alhá, moça.

– Pensei que podiedes ajudar-mos a fazer uns ócalos pa l Jeremias.  Ua cousa que seia a la medida del!

– Uns ócalos pa l cabalho?!

– Si, si. Apuis, cun papel celofane berde, fazemos-le las lhientes.

Tiu Anible, coçando ls ralicos pelos de la careca, tentaba cumprender la situaçon.

– Bien, you tengo eilhi arame. Mas nun tengo esse tal de papel celofane.

– Nós bamos a buscá-lo a la sala de Trabalhos. Bós ajudais-mos? – pregunta-le Jorge.

– Bai alhá anton, Anica, anquanto you i Jorge tiramos las medidas al cabalho.

Anica bolaba que nin ũa paixarina, toda cuntenta por se ber ambolbida nũa eideia tan strourdinaira. I, nun stantico, staba yá de buolta a l’oufecina, adonde eilhes inda stában a dobrar l arame.

– Bamos, aton, alhá al celofane. I cumo ye q’l bamos a sigurar ne l arame?

– Cun cola, ou fita-cola, nun sei… – respunde-le Jorge.

– Bamos a ber cumo calhará melhor. – pondera Tiu Anible.

– Ls ócalos stan mesmo ũa purfeiçon. Ora dezie-me alhá, de buossa justícia, se nun stan bien guapos?! – pregunta Anica, na sue angenuidade, bendo l sou porjeto yá acabado.

– Bamos a poné-los al Jeremias. Ora beni cumigo. – diç-les Jorge todo campante.

Ponírun i amanhórun ls ócalos al cabalho. Quedórun-le mesmo un spanto! De seguida, Jorge i Anica bótan-le ũa manadica de feno na manjadoura i…

– Olha par’el, Jorge! Stá a quemer!… Mas que çafado!… Cun q’anton solo te sirbe yerba berde?!…

– Sabes, Anica, yá miu pai dezie: “Qualquiera burro come palha; l segredo stá an saber dar-la.” – arremata Tiu Anible.

Agradecidos, Jorge i Anica dan cada qual un abraço bien arrochado a Tiu Anible, que, cumo eilhes i pul feito, se rie que nin un perdido…

Para aceder al testo oureginal an Pertués, bonda carregar ne l “link” a seguir:

https://www.diariodetrasosmontes.com/cronica/jeremias-um-cavalo-biqueiro-port-que-cabalho-tan-biqueiro-mir


2 respostas para “Jeremias, Un Cabalho Biqueiro”

Deixe um comentário