Nota Prévia: uma prevenção
Se o/a leitor/a não está familiarizado/a com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia-voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite em consultar o Vocabulário que pode encontrar no final do mesmo.
Breves notas sobre a grafia do MirandêsEm Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas é, no Mirandês, substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; já o dígrafo ch, em Mirandês, lê-se sempre tch; talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada, o Mirandês tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.
Dedicatória
Este testo ye dedicado a la mie família mais direta: a la mie tie, a quien questumo chamar Dulcineia i que, bai yá para 40 anhos, me ten aturado; als mius filhos, Luís, que ye l mais nuobo, i Aquilino, l mais bielho, i a Astrid, la tie deste; i, claro stá, als filhos deilhes i mius nietos, Ciel Madrugada, Hélio Gabriel i Aura Dulcineia.
Pa screbir estas lhembráncias, botei mano als seguintes lhibros que me dórun buona ajuda: Pequeno Vocabulário Mirandês-Português i Elementos de Gramática Mirandesa, ambos a dous de Moisés Pires, S. D. B., i eidiçon de la Câmara Municipal de Miranda do Douro, de 2004 i 2009, i inda de la Convenção Ortográfica da Língua Mirandesa, eidiçon de la Câmara Municipal de Miranda do Douro i de la Universidade de Lisboa, 1999.
Sendo l purmeiro testo que scribo an Mirandés, tengo que, antes de mais, pedir çculpa, puls erros que dir, als antendidos, nesta, que, sendo la falada na casa de mius pais, fui la mie purmeira i berdadeira lhéngua materna. Si, que fui solo na eigreija i junto dalgũas pessonas fidalgas, que falában grabe, q’apuis, daprendi a falar i, na scola, a screbir tamien, an Pertués.
Bamos a dar ũa caminada?
Agora, an abril, que l tiempo ampeça a star un cachico mais caliente i de-lei, apetece mesmo dar ũa caminada pul termo d’Angueira. Nun stranheis, assi, que bos cumbide a benir cumigo por ende. Bamos, anton, a eilha?
Eimaginai que stais ne l lhargo de Sante Cristo, na parte de baixo i frente a la puorta de la capielha, quaije a meio de la poboaçon. Tal cumo la eigreija i las capielhas de San Sabastian i de San Miguel, tamien l altar de la capielha de Sante Cristo stá birado caras a naciente i, cumo tal, la puorta d’antrada pa poniente.
Salindo de l lhargo de Sante Cristo caras a norte, passamos, purmeiro, pul lhado de riba i antre la casa de l tiu Morais i de la tie Bexela i ũa parede mi alta, que ye de l huorto de l tiu Aran; de seguida, abançamos por antre la casa qu’era de l tiu Demingones i la de ls Cachopos; apuis de la de l tiu Joan Piçarra i de la tie Regina Sicha, passamos por baixo de l huortico de la parte de baixo de la casa de l tiu Jó i antre dues ou trés lhameiras, a la squierda, i outras tantas cortinas mais altas i anclinadas, a la dreita. Chegados a la Mediana, passamos, aton, al fondo de la Beiga de l Casal i a seguir mais outras cortinas, cun paredes mui altas i a la dreita de l camino, i pul lhado de riba de las lhatas de la Mediana, que quédan a la squierda; un ciento de metros mais adelantre, birando a la squierda, stamos yá ne l camino de ls Puntones. Un cachico mais abaixo, adonde ampeça l camino que dá pa la Faceira, an beç de birarmos par’ende, cuntinamos a dreito pa la ribeira i até als Puntones.
Angueira - la poboaçon i la Mediana bistas de la Canhada (retrato tirado an junho de 2016)
Cumo stamos yá na primabera, ye agora mais fácel passar pul camino de ls Puntones. Ye que, sendo d’eimbierno, hai qu’ir bien calçado. Ye que, antre nobiembre i márcio, scurre tanta auga pul camino abaixo que só se cunsigue passar pula bordica del.
Chegando a la ribeira, s’eilha nun lhebar muita auga i podirmos passar puls puntones, birando a la dreita, adonde stá l cruzeiro, tenémos l Areal.
Claro que, cumo todo mundo sabe i yá ls Romanos dezien, todos ls caminos ban dar a Roma. Ye bien berdade que hai siempre bárias maneiras de ir a dar a qualquiera sítio. Assi, tamien an Angueira, quien quegir salir doutros lhados, seguindo por outros caminos, puode dar na mesma al Areal.
Angueira - poço de ls Puntones (retrato tirado an junho de 2016)
Salindo de la Eigreija, passando pul fondo i antre l Cachon i la puonte de la Çanca i indo pula marge dreita de la ribeira, lhougo a seguir a las casas de l tiu Chetas, de l tiu Moisés Bitorino i un cachico abaixo de la de ls Quintanilhas, bamos a dar al fondo de la Salina; dous cientos de metros mais adelantre, chegamos al poço de ls Puntones, un de ls poços de la ribeira adonde, ne l berano, la mocidade i la garotada íban a nadar. Mas, al fondo de al Cachon, tamien podemos, birando a la squierda, atrabessar na puonte de la Çanca pa la outra marge de la ribeira i seguir, apuis, pul camino antre l fondo de l monte de las Eiricas i las lhameiras pegadas a la ribeira, cerca de trés cientos de metros mais abaixo i, apuis de passarmos l poço de ls Puntones, l forno de la Teilha i l cruzeiro al cimo de las huortas de la Faceira de l Prado i al lhado de ls Puntones, bamos tamien a dar al Areal.
L’Areal
Inda me lhembra de, ne final de ls anhos cinquenta de l seclo passado, era you inda un garotico que nin andarie a la scola, ber ls moços d’Angueira a jogar a la bola culs doutros pobos bezinos i toda la gente eilhi, alredor, qu’iba da peto a ber a jogar la nuossa rapaziada.
Neste sítio, ne l eimbierno, quando habie anchenas, l’auga era tanta que la curriente de la ribeira se debedie em dues: ũa que seguie pul sou curso normal i la outra que, nun cabendo por ende, iba pula marge squierda, porriba de l’Areal, un terreno que ye de todo l pobo, alhagando tamien quaije todas las lhatas qu’habie eilhi al lhado. Anton, antre las dues currientes, só se bie l cachico de las huortas que quedaba porriba de l’auga. Las dues currientes só tornában a ajuntar-se mais abaixo, ne ls Puntonicos, apuis de la çuda de l molino de Telhado, mesmo por baixo de las Uolmedas i al cimo de las Antraugas.
Ne l Areal, l’auga de las anchenas chegaba até l cruzeiro de ls Puntones i a las paredes de l fondo de las lhatas de la Faceira de l Prado. Mais abaixo, antre las Uolmedas i l molino de Telhado i la Fuonte Santa, ou seia, nas Antraugas, alhagaba todas las huortas i lhameiras que quédan antre l camino al fondo de ls Fuolharanços – que, pula marge squierda, dá pa l Prado i pa la Ribeira de Baixo – i l que sigue pula marge dreita de la caliendra, mesmo pul fondo de la Faceira de Telhado.
Mais arriba, al fondo de l Cachon, na Çanca i até al camino que, de la Salina, dá pa ls Puntones, l’auga, pa lhá d’alhagar las lhameiras i las huortas, chegaba mesmo a antrar nas casas de l tiu Chetas i de l tiu Moisés Bitorino. Ne l outro lhado de la ribeira i de la puonte de la Çança, chegaba quaije até la puorta de la casa de l tiu Antonho Joanilha i de la tie Marta. Assi, s’eilhes quegíssen passar pa la poboaçon, cumo nun puodien passar por esta puonte nin puls Puntones, tenien que ir mais arriba, apuis de l Múrio, pa atrabessáren na puonte de la Cabada.
Nas anchenas, l’auga era tanta i la curriente tan fuorte que parecie q’arrastraba i lhebaba todo a la frente.
Todos sabemos que adonde la hai, la yerba ye cumo ũa piel pa la tierra. Se nun chuber muito, portege la tierra de l’auga. Mas, quando chube demais, las anchenas son capazes de la romper i até de l’arrincar. Pus fui isso l que se passou ne l Areal. Antes de las anchenas ampeçáren a lhebar l’arena que eilhi habie, era pa lhá que, apuis de la segada i ne l ampercípio de l berano, alguns lhabradores acarreában, culs carros de bacas ou de bestas (mulas i burros), las carradas de manolhos de trigo i de centeno de la colheita de cada anho pa ls sous bornals i, apuis, fazéren la trilha, la lhimpa ou la malha de l pan.
Eimaginai la chiadeira que nun faríen algũas dezenas de carros cargados de pan! Parece mesmo qu’inda stou a oubir toda aqueilha música que ls carros fazien a chiar.
Mas habie uns poucos que fazien la trilha noutros sítios a la buolta de l pobo: tiu Eimílio Quintanilha questumaba fazé-la nas Eiricas, ne l monte cerca de l Areal; tiu Aran i l tiu Jó ne ls sous eirados de la Mediana; tiu Zé Pinim, tiu Joan Mantano, tiu Rabon, tiu Joan Brisdo i tie Sabel Ciega, ls Turiels i tiu Zé Luís Pero, ne ls sous eirados de la Canhada, al cimo de l pobo; outros fazien-la nas lhameiras que tenien na Cabada, mesmo al lhado de la strada; i inda outros na lhameira antre la casa de l tiu Júlio Bolo i la capielha de San Sebastian. Mas la maior parte de ls lhabradores fazien-la nas Eiras Grandes.
Cumo yá habie máquinas trilhadeiras, yá poucos éran ls que, nesse tiempo, cuntinában a fazer las parbas i las lhimpas culs trilhos puxados por bacas ou jementos.
Pouco tiempo apuis, quando algũas de las famílias fidalgas d’Angueira i doutros pobos bezinos, an beç de barro, passórun a mandar fazer las paredes de las casas cun cal, ls oubreiros ampeçórun a scabar i a tirar l’arena de l Areal pa la misturar cun cal. Assi, nas maiores anchenas, l’auga de la ribeira, al passar por eilhi, ampeçou a lhebar la arena q’alhá habie.
Assi, quando la ribeira rumpiu l Areal, ls lhabradores, nun podendo cuntinar a fazer las trilhas eilhi, passórun a fazé-las, cumo la maior parte de la gente, nas Eiras Grandes. Claro que ls moços deixórun tamien de poder cuntinar a jogar la bola ne l Areal, passando, anton, a jogá-la nas Eiras Grandes.
L termo d’Angueira
L terreno de l termo de Angueira ten ũa constituiçon mui bariada: piçarra, an cerca de cinco décimos; cantarie, an cerca dun décimo; pequeinhos afloramientos de barro ne ls Fuolharanços i na Lhagona i de xeixo an Cabeç Alto; i tierra de alubion ne ls balhes i ourrietas por donde cúrren la ribeira i ls ribeiros i son las huortas i la maior parte de ls lhameiros.
Ambora haba algũas fragas de piedra piçarra (la Fraga de la Puontelhina, la Fraga d’Águila, la Fraga de la Garça i la Fraga de San Biteiro), l númaro de las fragas de cantarie, q’hai an Peinha la Bela, an Bal de Freixo, na Stebica, na Muola, ne ls Quadros, ne l Cunho, ne l Queimado, ne l Chapeiron, an Balhe de l Quadro, nas Palombeiras, na Sculqueira i an Bal Molhado i Trabacinos – ls sítios de l termo a que l pobo chama l’Arena – ye bien maior.
Debido als montes q’hai an Angueira, nun fáltan tamien balhes i ourrietas por donde cúrren la ribeira i ls ribeiros. Por bias disso, las tierras de las marges son de alubion. Talbeç seia por esta rezon q’hai tantos i tan buonos lhameiros i huortas ne l termo d’Angueira.
Huortas i lhameirosNe ls balhes i ourrietas por donde cúrren la ribeira d’Angueira i ls ribeiros de Belharino, de la Puontelhina, de ls Milanos, de Fuontecinas, de la Cabanhona, de l Balhe, de Souganho, de ls Chapaçals i de Bal Xardon, que neilha ban a zaugar, las tierras de las marges, que son de alubion, ou ténen huortas ou lhameiros ou ambos a dous.
Ampeçando a naciente de l termo i seguindo ribeira abaixo, tenemos l Gago, adonde pega cul de Samartino, a seguir l Juncal, Terroso, la Yedra, Ourrieta Caliente, la Senhora, l Tanque, la Cabada, l Múrio, la Çanca, la Salina, la Mediana, la Faceira de l Prado, l Areal, la Faceira, las Uolmedas, las Antraugas, la Faceira de Telhado, la Nalsa i la Ribeira de Baixo – l sítio adonde queda la marra de ls termos d’Angueira, de Çarapicos i de Abelhanoso –, hai huortas i algũas lhameiras nas dues marges de la ribeira. Mas ye an Terroso, ne l Prado, na Mediana i, subretodo, na Faceira que quédan la maior parte i las melhores deilhas.
Angueira - la Faceira, bista de Cabeço la Binha por detrás de la fraga de San Biteiro (retrato tirado an abril de 2017)
Pa regar las lhatas que quédan antre la Yedra i la Faceira, ne ls anhos sessenta de l seclo passado, l goberno mandou fazer la bala que lhieba l’auga de l’açuda de l molino de Terroso até al fondo de la Faceira i a las Uolmedas. Assi, na primabera i, s’inda houbisse auga, ne l berano, ls duonhos destas huortas aporbeitában l’auga de la bala pa las regar. Mas, quando esta se sumie, nun chegando ou nun sendo yá subreciente pa las regar, ls lhabradores tenien ls poços i la ribeira donde la tirában cul ciguonho ou c’un motor de rega.
Mas habie tamien buonas huortas an bários outros sítios de l termo: ne l Prado (de ls Chapaçales, passando por San Miguel, até la Ribeira de Baixo), Souganho, Bal de Conde, na Retuorta i na Cabanhona, ne l Balhe, ne l Pilo, ne l Cachon i na Cabada, sítios por donde, até final de primabera, cúrren ls ribeiros antes de zaugáren, uns na marge squierda i outros na dreita de la ribeira.
Cumo, subretodo ne l Prado, algũas de las nacientes, que manában bien i dában muita auga pa l ribeiro, habie alguns poços de pouca prefundidade pa la retener i que, assi, dában pa regar las huortas pul pie.
D’eimbierno estas huortas dában subretodo berças, nabiças i nabos; na primabera, lhino i, subretodo, patatas – na Faceira, na Mediana, nas Uolmedas i an Terroso habie cada papatal! –, mas tamien cebolhas, alhos, cenórias, freijones, pumientos, tomatos, melones, balancias, garbanços i chícharos pa las pessonas queméren; rabas i bóbidas pa cebar ls cochinos; ferranha, cebada, milho i trebo pa les botar a las bacas i a las bestas.
Ne ls balhes i ourrietas de l termo cun beigas mais mimosas, hai tamien muitos lhameiros pa pástio i dar feno pa las bacas i bestas: Ourrieta l Castro, Nalsa i las Barreiras; Fondals, Bal Xardon i Bouça; Milho, Rebulheira, Boca ls Balhes i la Francosa; Rodelhon i Funtecinas; Salgadeiros, Bal de Conde i Puontelhina; Belharino i las Funtaninas; Lhameiras, Ourrieta Morena i ls Pertueses; Bal Molhado i Trabacinos; Sculqueira, Balhe de l Quadro, Palombeiras i la Muola; Sapeira, Spino i Ramalhal; la Cuosta i la Cabada; Chapeiron i la Stebica; Lhatas de l Meio, Cunho i Bal de Freixo; Ourrieta la Fuonte i l Prado.
A partir de l final de márcio, guardaba-se la maior parte de ls lhameiros de l ganado para la yerba poder medrar. Ne l final de la primabera, segában-la a la gadanha; apuis, birában-la pa la deixar secar i la lhebar ne ls carros de bacas ou de bestas pa ls palheiros i pa, d’eimbierno, la dar a la cria.
De berano, la yerba de la maior parte de ls lhameiros de l’Arena secaba i solo apuis de las purmeiras chubadas de l’outonho ye que arrebentaba i tornaba outra beç a crecer. Mas, naqueilhes que tenien nacientes i éran regados pulas augueiras de las fuontes ou de ls ribeiros, pa lhá de ls animals la podéren buer, esses mantenien la yerba fresca i mimosa pa las bacas la pastiáren ne l berano.
An quaije todos ls lhameiros habie freznos que, ne l final de l berano, ls buieiros zgalhában pa las bacas robéren la fuolha. Quaije parece qu’inda stou a oubir las machadadas secas a cortar ls galhos i l barulho de ls trampos a struncar-se de l’arbe i a cair ne l chano… Apuis desta lheinha tener secado bien, lhebában-la pa la ramalhada de casa, pa fazer l lhume ne l eimbierno.
Todos ls lhameiros i algũas cortinas éran cercados por paredes de piedra suolta, antre ls fincones, pa las bacas, las bestas i ls ganados nun podíren antrar nin salir. Assi, era mais fácel guardá-los i mais seguro ls buieiros eilhi deixáren las bacas solas anquanto se scapátan i stában cula jóldia.
Angueira - Lhameiros an Bocas ls Balhes (agosto de 2016)
Las beigas q’habie nas marges de la ribeira i de ls ribeiros stában cubiertas por alguns brimeiros i marmeleiros, muitos amineiros i choupos i uolmos mui altos. Na primabera, ls uolmos, antes de tenéren secado – l q’acunteciu ne l anho de l zastre de Chernobyl – dában la fuolha, que las moças i las ties s’ancargában de ripar nas fróncias de las trapolas pa, cu’eilha, fazer las caldeiradas pa cebar ls cochinos. Apuis daquel zastre i até hoije, algũas uolmeiras fúrun arrebentando, mas todos ls uolmicos acában por secar antes de se tornáren arbles adultas.
Tierras de secadal
La maior parte de l termo era de tierras de secadal i de monte, adonde habie algũas binhas i se cultibában cereales, specialmente trigo i centeno: Cabeço la Binha, Boubon, Quecolha, Araúja, Cabeço de Porros, Facho i Quebra Cambas; Chana, Barreiras, Bal Xardon, Bouça i Milho; Catalina, Cortinona, Peinha Ferreira, Cuntorno i Tanque; Boca ls Balhes, Ourrieta Cabada Rigueiro, Rodelhon, Standeiro de Pardos, Cabeço Alto, Marmolina i Cruç Branca; Courisco, Abelheiras, Malhadica, Pereiro i Salgadeiros; Pico, Marra Nuoba, Lhameira de Paiç i Belharino; Cabecina, Carrasqueiras i Ourreticas; Castro, Cierba, Queijeiras i Ourrieta ls Ninos; Carbalhinas, Galharda, Carrascal i Palancares; Cabanhona, Cabeço Molhon, Milanos i Peladas; Lhadron, Ourrieta Morena, Carrasquito i Cabeça Gorda; Chapeiron, Sculqueira, Lhatas de l Meio i Peinha la Bela; Mina, Lhagona, Stebica i Cunho; Temadas, Queimado i Fóias; Fraga, Queiruola, Pandon, Piquete, Chubiteiros i Cundelheira; Gadageda, Adilón i Ourrieta Lhonga; Antre Caminos, Codessal, Colmenals, Silha, Ourrieta Fonda i Sierro de ls Malhadals; San Bartolomeu, Carbalheira, Gralheira, Soalheira, Absedos i Fraguita.
Anho si, anho nó, las tierras de cereal stában d’arada ou de fuolha. Pa las de arada i las que quedában de adil ou stában de monte, ls pastores podien lhebar ls ganados a pastiar. Mas, se stában de fuolha, solo apuis de l acarreio, ye que les podien pa lhá lhebar.
Cumo, nesse tiempo, habie muitos lhobos ne l termo, ls pastores, pa, ne l berano, podéren deixar ls sous ganados amurrados ne l steio i stáren mais çcansados anquanto fazien ls sous trabalhos na lhaboura, tenien perros que les ajudában a guardar las canhonas.
Nas tierras de secadal, nacien i crecien naturalmente carbalhos i carrascos, arbles de que, cumo de ls freznos, s’aporbeitaba la lheinha pa l lhume i fazer de quemer. Na corona de ls cabeços, habie muito monte: chougarços, tomielhos, codescos, scobas, xaras, carqueijas i urzes, buonos pa las cabras i las canhonas robéren, i de que ls carboneiros aporbeitában ls tuoros i raízes pa fazer brasas pa las braseiras i l carbon para bender als ferreiros pa la fogueira de las forjas. La rama de las scobas ide ls codescos daba tamien pa fazer ls bardeiros de barrer las casas i las eiras i, cumo las xaras, las carqueijas i ls chougarços, dában inda p’acender l lhume i calecer l forno de cozer l pan. I que buono que era esse pan!…
Era ne l monte que se scundien lhobos, raposas i ls bichos de caça: cuneilhos, lhiebres, rolas, palombas brabas, perdizes, paçpalhaços…
Fazer la quemida, tratar de la casa i lhabar la roupa, cuidar de las pitas i de ls cochinos stában a cargo de las moças i de las ties. Era na ribeira, ne ls Puntones ou na Salina, na Çança, na Cabada i na Senhora que tenien ls lhabadeiros, adonde la maior parte deilhas íban da peto alhá a lhabar la roupa. Mas algũas deilhas perferien ir a lhabá-la mais pertico de casa, an quatro sítios de l ribeiro de l Balhe: cerca de l carreiron l cimo de la cortina de ls prietos, al fondo de Caleija de l Balhe, antre la fuonte i l tanque de l Pilo i ne l Cachon, yá bien pertico de la ribeira.
Ls debertimientosNe l berano, ls moços i tamien ls garoticos gustában bien de, a la tarde ou a la nuite, ir dar un margulho ne l poço de ls Puntones i ne l de la Cabada. Yá las moças, qu’éran mais ambergonhadas, solo a la nuitica ye que s’astrebien i questumában ir a nadar. Para nun dáren nas bistas, íban a un sítio bien más recatado: l poço de l Canhiço na Çuda de las Almas. Solo las más astrebidas ye que tenerien curaige subreciente pa, de die, íren a chafurgar na ribeira. Ye que siempre podie star por eilhi algun lhapantin, un moço mais zabergonhado, scundido antre ls amineiros, pronto a spreitá-las!
Ne ls cachicos de tiempo lhibres, ls moços gustában tamien de jogar a la bola. Mas, subretodo antre l’outonho i la primabera, pa lhá de la Machorra, de la Pandorcada i de l’Antruido, la mocidade tenie inda outros antretenimentos i maneiras de se debertir: jogar a la barra, atirando l fierro, ũa reilha ou ũa piedra, a la cunca, a la reiola, al cántaro i al anel i inda a las cartas (subretodo al chincalhón i a la sueca); ancarochar-se, fazer de bui brabo i casar ls solteiros i ls biúdos, pul Antruido; ir a las feiras de l Naso, Caçareilhos, Bumioso, Malhadas i até a la de ls Grazes an Mogadouro. Ne l berano, nun perdien tamien la troula de qualquiera fiesta q’houbisse ne ls outros pobos bezinos pa beilar, nin mesmo la Tourada, an Alcanhiças. Pa lhá destas brincadeiras, de ls namoricos i de todos ls deimingos fazer un beilarico, a las bezes, subretodo ne l berano, gustában bien de armar algũas perrices uns als outros.
Bocabulairo – vocabulário
Adil – pousio \\ afloramiento – afloramento \\ alhagar – alagar \\ alhá – lá \\ al redor – em/à volta \\ amurrar – o gado ovino ficar em estado letárgico devido ao calor de verão \\ ampeçar – começar \\ ampercípio – princípio \\ ancargar – encarregar \\ ancarochar-se – mascarar-se \\ anchena – cheia \\ andenheirado – endinheirado \\ anton – então \\ antretenimento – distração \\ antruido – carnaval \\ anzonice – enzonice \\ aporbeitar – aproveitar \\ apuis – após, depois \\ arble – árvore \\ arrebentar – rebentar \\ arriba – acima \\ aton – então \\ bardeiro – vassoura de giesta ou de codesso própria para varrer a casa ou a eira \\ beilar – dançar \\ berano – verão \\ berças – couves \\ bezino – vizinho \\ biúdo – viúvo \\ buer – beber \\ bordica – beirinha, margem \\ brimeiro – vimeiro \\ cachico – bocadito, pouco tempo \\ calecer – aquecer \\ caliendra – canal da água entre o açúde e o moinho \\ canhono – cordeiro \\ cantarie – pedra de granito \\ capielha – capela \\ carboneiro – carvoeiro \\ çcansar – descansar \\ cebar – engordar \\ ciguonho – picota \\ chafurgar – mergulhar \\ chano – chão \\ chougarço – planta rasteira \\ cochino – porco \\ codesco – arbusto lenhoso de que se fazem vassouras para varrer a eira \\ cu’el/eilhas – com ele/elas \\ cunca – jogo do fito \\ curaige – coragem // da peto – de propósito \\ debertimento/ir – divertimento/divertir \\ debedir – dividir \\ eimbierno inverno \\ deimingo – domingo \\ duonho – dono \\ dreita – direita \\ eilhi – ali \\ eimaginar – imaginar \\ ende – aí \\ frezno – freixo \\ fróncia – ramo novo e fino de uma árvore \\ fuonte – fonte \\ huorta – horta \\ inda – ainda \\ joldia – companhia, joldra \\ lhabar – lavar \\ lhameiro – lameiro, prado \\ lhapantim – moço matreiro \\ lhata – terreno bom para horta \\ lhebar – levar \\ lheinha – lenha \\ lhembráncia – lembrança \\ lhembrar – lembrar \\ lhimpa – separação do grão e da palha na eira \\ lhino – linho \\ lhobo – lobo \\ lhume – lume \\ machorra – festa noturna ou ritual de passagem dos rapazes a adultos \\ márcio – março \\ marge – margem \\ medrar – crescer \\ nuobamente – novamente \\ ourrieta – vale pouco profundo e de terra fértil \\ outonho – outono \\ paçpalhaç – codorniz \\ pa lhá – para além \\ palomba – pomba \\ pandorcada – ronda dos moços nas noites do início do inverno pelas ruas da aldeia a tocar caixa, bombo, chocalhos, caldeiros e até gadanhas \\ parba – estendal do cereal trilhado na eira \\ perdiç – perdiz \\ perrice – marotice \\ perro – cão \\ piçarra – xisto \\ pita – galinha \\ pumiento – pimento \\ puntones – poldras \\ puonte – ponte \\ quedar – ficar \\ quemida – comida \\ raba – beterraba \\ reiola – jogo de pontuação entre dois lançadores de uma moeda ou pedra para uma raia e a do que ficar mais perto desta pontua \\ rober – roer \\ scabar – cavar \\ scapar – escapar, fugir \\ scoba – giesta \\ scundir – esconder \\ secadal – sequeiro \\ segar – ceifar \\ squierda – esquerda \\ struncar – ceifar \\ subreciente – suficiente \\ suolo – solo \\ trapola – galho do ulmo cortado a cerca de meio metro do caule a fim de poder dar novos rebentos de onde rapar a folha para o porco \\ trilha – corte da palha do cereal e esmagamento da espiga do cereal na eira \\ troula – arraial \\ uolmo – olmo \\ xara – esteva \\ yerba – erva \\ you – eu \\ zaugar – desaguar \\ zgalhar – cortar galhos da árvore.
Para saber o significado de outras palavras, sugiro a consulta do sítio http://www.mirandadodouro.com/dicionario/ A quem queira visualizar algumas fotos aéreas de Angueira, sugiro a consulta do blogue http://portugalfotografiaaerea.blogspot.pt/2017/01/angueira.html Caso queira saber a localização de alguns sítios do termo de Angueira, carregue no “link”: www.openstreetmap.org/searchquery=Angueira%2C%20vimioso%2C%20portugal#map=12/
7 respostas para “Lhembráncias de Quando Era Garotico”
Parabéns!Excelente contributo para a divulgação da língua mirandesa! Muitas vezes, quando me fazem perder um pouco as estribeiras, digo em tom irónico que as pessoas não me entendo talvez devido ao meu mirandês… Que faria se realmente fosse fluente…
CurtirCurtir
Lindas e ricas lembranças! Excelente contributo para a divulgação da nossa linda aldeia. Venham daí mais lembranças! Muitos parabéns!
CurtirCurtir
Amigo Torrão parabéns por mais este importante contributo que dás à cultura transmontana na preservação e transmissão desse importante património. Abraço. Pinho.
CurtirCurtir
Parabéns,Torrão! Admiro e louvo o empenho e a capacidade do registo em mirandês de memórias e lembranças tão interessantes! Para mim, é uma literacia diferente! Ainda bem que há pessoas, como tu, com gosto e competência para a preservar e transmitir aos vindouros. Deves continuar… Um abraço amigo. A. Carvalho
CurtirCurtir
Parabéns António! Vontade e saudades de Angueira, já sei que tens e são bem evidentes. Porém, falta-te ainda a coragem para te ligares com maior assiduidade, à terra que nos viu nascer. Angueira está a ficar deserta! depende de nós, dar de novo vida à aldeia. Um abraço. E. T.
CurtirCurtir
Parabéns pela excelente descrição de “L Areal” António Torrão. Está aqui retratada muita da actividade agrícola e lúdica das gentes de Angueira da altura. Mas o mais impressionante é a enumeração dos locais, e o facto de estar na “lhéngua” mirandesa. Este primeiro texto é ilucidativo da importância e valia da empreitada que te propuseste e faz antever o contributo que a mesma terá na divulgação da língua mirandesa e, sobretudo, na perpetuação da memória dos angueirenses. Força Torrão, e bons textos. Abraço.
CurtirCurtir
Parabéns pelo excelente e difícil trabalho! Os Angueirenses ficar-lhe-ao eternamente gratos. Grande capacidade de registo dos nomes, locais e vivências das nossas gentes de Angueira! Belo contributo para a língua Mirandesa. O meu apreço e agradecimento, pois muito me avivou a memória! Força!
CurtirCurtir