Lhobadas de la Rapaziada

Nota Prévia: uma prevenção

Se o/a leitor/a não está familiarizado/a com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia-voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite em consultar o Vocabulário que pode encontrar no final do mesmo.

Breves notas sobre a grafia do Mirandês

Em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas é, no Mirandês, substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; já o dígrafo ch, em Mirandês, lê-se sempre tch; talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada, o Mirandês tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.

Antroduçon

Antes d’ampeçar, tengo que cunfessar i de, cun toda la propiadade, bos dezir ũa cousa: cuontar ũa stória destas ye capaç de dar pulas barbas a un home.

Questuma-se dezir que todos ls caminos ban a dar a Roma. Mas, nun será perciso, nin dará muito jeito, passar pula China i, inda menos, pula Lhuna, para, an Angueira, ir de Sante Cristo al Cachon, a la Eigreija i als Puntones. Assi i todo, indo uns por un lhado i outros por outro, nun fui mesmo nada fácele amanhar las cousas de maneira que, nas andanças de la rapaziada pulas rues d’Angueira nũa nuite de berano, ls personaiges – purmeiro, trés tagalhos de moços, antes de, ne l final, s’ajuntar todo l ganado – nun díssen pori de caras uns culs outros.

Tengo inda de bos prebenir de que ls personaiges, ls sous ditos i feitos i alguns pormenores – l tiempo, l lhugar i las falas – puoden nun star tal i qual cumo rialmente se passórun antre las pessonas que coincimos ou inda coincemos. Spero qu’estas nun me lhieben a mal esta lhibardade que tomo.

Bamos, aton, a la cuonta, que ye cumo quien diç, a saber quales éran las lhobadas de la rapaziada d’Angueira d’antigamente, que ye l que amporta.

Ne ls anhos cinquenta i sessenta de l seclo passado, tal cumo ne ls outros pobos bezinos, tamien an Angueira cada lhabrador cultibaba todo l que la tierra daba i qu’el percisaba pa sustentar la família i l sou ganado: trigo, centeno, ferranha, cebada i milho, pa las pessonas de casa i l sou ganado; patatas, cebolhas, alhos, freijones, garbanços, chícharos i antremoços pa l cunsumo de casa; pumientos, tomatos i alfaces pa fazer ũa selada pa l almuorço ou pa la janta ou pa la cena de la gente de casa; maçanas, peras, brunhos, melones, balancias i ubas, pa la subremesa i, ne l causo de las ubas, pa fazer tamien ũa ou dues pipas de bino; berças, bóbidas, rabas, nabos i nabiças p’aquemodar la cria i pa cebar un ou dous cochinos pa la matáncia; criaçon de bitelos, canhonos, chibos i burrancos pa ls bender na feira i fazer un denheirico pa cumprar roupa, çapatos, cacharros i outras cousas que fazien falta an casa. Habie inda que criar i tratar de las pitas, parros, patos i perus i cebar ls cochinos, qu’éran pa cunsumo de casa i stában a cargo de las ties.

Nesse tiempo, inda mais q’hoije, habie que cuidar bien de ls animales, pus, pa lhá de sustento, éran tamien cumo que la cuntinaçon de la família de cada un. Ye q’l home i la sue tie, sous filhos i filhas, ũa ou dues juntas de bacas ou ũa pareilha de burros ou de machos ou mulas, un ou dous cochinos, l sou ganado ou cabrada i las pitas formában tamien ũa ounidade de porduçon.

Ls melones i las balancias éran pa, ne l berano, cada un se refrescar un cachico i pa la subremesa de la família. Cumo, al cuntrairo de l q’hoije acuntece i se bei por ende i por donde calha, nada se çperdiçaba, nesse tiempo, todo mundo aporbeitaba las cascas i ls restros pa ls botar als cochinos ou a las pitas. Ora dezi-me alhá: haberá, pori, melhor reciclaige qu’esta?!

Ne l més de maio, toca, anton, a par doutras cousas, a sembrar tamien ũas carunhas de melones i de balancias – adonde sembraba melo­nes, toda la gente sembraba tamien algũas balancias – nas huortas de la Eigreija, de l Cachon, de la Çanca, de la Salina, de la Mediana i de la Faceira, qu’éran las de mais buona culidade i mais cerca de l pobo. Cuidában, assi, eibitar que, pul meio de l berano, qualquiera lafrau fusse als sous melones i balancias pa les tirar ls melhores que stubíssen maduros i prontos pa se quemer.

Habie, anton, que ls guardar bien guardados, arriba de todo a la nuite, l qu’era ũa cunsumiçon pa ls moços de casa.

Claro q’habie tamien quien, cumo l tiu Zé Luís Pero, pensando doutra maneira, sembrasse las sues balancias bien loinje de la poboaçon, na baixa de la sue tierra de Belharino. Quien ye que se botarie alhá, da-peto i tan loinje, pa tirar dues ou trés balancias? Yá ls melones questumaba sembrá-los na huorta de la Salina, atrás de la casa i junto a las outras huortas de la cortina de ls Quintanilhas, i tamien nun de ls huortos de la sue cortina al redor de casa.

Mas, cumoquiera, cuidareis i direis bós: “Bá!… a ber se te abias i deixas de star par’ende a anredar! Deixa-te dessas cousas, home! Por este andar, nunca mais te çpachas, carai! Quando ye que ampeças cula cuonta?”

Pus oulhai que, falando cun toda la propiadade, bos fugiu la boca pa la berdade! Pus anredar nun será tamien tratar de l anredo? Ora, dezi-me alhá: sabeis dalgũa cuonta que nun tenga anredo? I, inda mais, haberá, pori, anredo sin cuntesto? Assi i todo, cumoquiera, téngades un cachico de rezon. Bamos, aton, a eilha.

Las huortas alredor i ne l pobo

Abaixando anté la ribeira, l camino de ls Puntones aparta la Mediana, a la squierda, de la Faceira, a la dreita. A meio i a la dreita deste camino, ampeça l que dá pa la Faceira. Antre estes dous caminos i aquel que, pula marge dreita, acumpanha un cachico la ribeira, queda la huorta de ls Puntones de l tiu Cereijas i de la tie Mar’Inácia Fresca. Ne l lhado de la Mediana i al fondo, apegada al camino de la marge dreita de la ribeira, la huorta stá cercada por ũa parede mi alta. Yá la parede de l cimo, que acumpanha l camino que dá pa la Faceira, ye bien mais baixica. Pa lhá de la huorta de l tiu Zé Quinteiro al fondo de l Prado i na Ribeira de Baixo, la de l tiu Morais i la de ls Turieles an Terroso, la de l senhor Correia na Cabada, la de l senhor Joan Capador antre la Faceira i l fondo de l Nabalho, i las de la tie Bubiana Pera, de l tiu Aran Steba, de l tiu Zilro i de l tiu Floréncio todas na Faceira, esta huorta de l tiu Cereijas era de las maiores q’habie al redor de la poboaçon i ne l termo d’Angueira.

Huorta de l tiu Cereijas ne ls PuntonesL camino de ls Puntones aparta la Mediana, a la squierda, de la Faceira, a la dreita. Antre este i l camino q'aparta pa la dreita, ampeça la huorta de l tiu Cereijas que bai anté als Puntones (2016).

Cerca de l Sagrado, pul lhado de riba de l semitério i de la barranca a la squierda de la strada que dá pa Caçareilhos, pa lhá de la huorta de la tie Beatriç Guerrilha, tamien l senhor Zé da Moca tenie la sue huorta de la Eigreija. Acumpanhando la rue de ls Burmelheiros, iba anté la caleija antre la parede de l cimo de la huorta i l lhado de baixo de la casa de la tie Beatriç Guerrilha i que dá pa la casa de bibir de tiu Antonho Carai, de l senhor Dioniç i de l senhor Zé da Moca.

Nas marges de l ribeiro de l Balhe, l senhor Joan Capador, pa lhá de la lhameira, na marge squierda, al lhado de la moaige i al cimo de la huorta, na marge dreita de l ribeiro, tenie inda l sou huorto de l Cachon. Riente a la rue, queda al fondo de la barreira antre las casas de la tie Blisanda Caneda i de l tiu Zilro i tan cerca de la casa de ls Capadores que se bei de las sues jinelas.

Huorto de ls Capadores ne l CachonHuorto de l senhor Joan Capador ne l Cachon

La huorta de l tiu Cereijas ne ls Puntones i la de la Eigreija de l senhor Zé da Moca tenien cada ũa sou poço adonde manaba bien auga, que, cul ciguonho i un baldo ou c’un motor de rega i la mangueira, la tirában i les daba pa regar la huorta toda.

Tanto tiu Cereijas cumo l senhor Zé da Moca nestas sues nesta sues huortas questumában poner patatas i, al redor de l poço, pa lhá de ponéren sou retalho de cebolhas, alhos, pumientos i alfaces, sembrában tamien tomatos i freijones. Mesmo nun tenendo poço ne l sou huorto de l Cachon, tamienl senhor Joan Capador questumaba poner i sembrar ls mesmos pordutos. Todos ls anhos ls trés nun se squecien inda de sembrar sou cachico de melones i balancias.

La rapaziada d’Angueira

Cumo será fácele d’eimaginar i stá bien de ber, la rapaziada d’Angueira, cumo ye próprio de la mocidade, gustaba bien de la ramboiada. Anton alguns éran mesmo danhados par’armar las sues lafrauzadas. Mas, se calha cumo la doutros pobos, mais que por bardinaige, era mesmo por pándega.

De berano, pula tardica, era questume ls moços d’Angueira ajuntáren-se, uns, arrimados a la parede de l lhado de baixo de la casa de l tiu Aran Steba ou de l fondo de la frauga de l tiu Ferreiro i outros ne l lhado cuntrairo de la rue, ne l paredon de riba de ls huortos de l Pilo, eilhi, mesmo a meio camino antre la taberna de l tiu Morais i la de l tiu Cereijas.

Apuis de cenáren, yá pul sereno, nuite adrento i anté mesmo yá de madrugada, questumában tamien s’ajuntar, mas na parede de baixo de la capielha de Sante Cristo. Claro qu’éran solo ls moços. Ye que, pa nin falar de las moças, ls garotos nun tenien outorizaçon de sous pais pa salir de la casa a la nuite. Assi, qual serie l garoto que tenerie coraige pa se poner a andar de casa? Ye que, se sous pais les çcubríssen la marosca, assujeitában-se a lhe­bar ũa çurra. Para mais, nin ls moços stában pa les dar cunfiança nin outorizar a andar eilhi a la buolta deilhes anté altas horas. Ye que niun staba pa ls aturar nin pa les deixar quedar eilhi a scuitar ou a antrometer-se nas sues cumbersas.

Éran outros tiempos, cumo, tamien por isto, se bei.

I quien era la mocidade d’Angueira desse tiempo? Pus éran, nada mais nada menos, ls rapazes i las moças que, se fúren bibos, teneran, hoije, cerca d’uitenta anhos ou passaran mesmo deilhes.

Na mocidade – tanto antre ls rapazes cumo antre las moças –, tenendo an cunta la sue família, cumo s’acupában, l que fazien i bestien i inda la lhéngua que falában, habie anton neste ganado trés tagalhos çfrentes: ls aldeanos/as, ou seia, ls filhos/as de ls lhabradores que, por algũa rezon – nun haber denheiro pa les pagar ls studos i la hospedaige, por percisar de l’ajuda deilhes/as na lhaboura ou inda por nun dáren pa la letra –, sous pais, nun les/las mandando pa l liceu, pa l coleijo, pa la scola andustrial ou mesmo anté pa l seminairo, ponien-los a studar outras cousas mais práticas. Daprendien a lhabrar cula charrua ou cul arado atrás de las bacas i de las béstias, a tratar de las canhonas, a pegar na gadanha i na fouce, a arrincar touça cul çadon, a scabar culas guinchas, la patarra i l çacho. Era l ansino porfissional que, nesse tiempo, habie çtinado a estes moços/as; ls/las fidalgos/as ou studantes/as, ls/las que, apuis de fazéren la quarta classe na scola purmaira, sous pais ponien a studar an Bergáncia, Miranda ou mesmo noutras cidades i bilas inda mais çtantes; habie inda outro tagalho, que, nun sendo nin carne nin peixe, era l daqueilhes/as que, nun stando a studar, tenien algun/ũa armano/a qu’era studante/a i inda ls que yá stában ampregados nũa bila ou cidade i que questumábam acumpanhar culs studantes. Se ls de l purmeiro tagalho falában Mirandés, ls de ls outros dous falában grabe, que ye cumo quien diç, Pertués.

Antes de cuntinarmos, cumbenirá inda sclarecer que, mais que subre la mocidade, stou, arriba de todo, a screbir subre la rapaziada. I sabeis porquei? Pus bede anton. Cuidais que, nesse tiempo, algũa moça s’atreberie pori a salir de casa a la nuite, i inda para mais cun rapazes? Nin mesmo las mais afoutas cumo aqueilha moça solteira – bá, mais tie que moça! – tan bien dotada d’abono de família que parcie mesmo que ls pulmones le saltában de l xambre para fuora i, claro stá, todo l restro al cunsante! Pus nun ye q’un die, un home casado, franzino i ruinico, mas cun fama d’atiradiço, nũa caleija, a la antrada dun curral de l meio de l pobo, se metiu cu’eilha!…

Antolhado puls muntones, la frida i inda outros dotes deilha, nun será defícel d’eimaginar qual serie l’eideia del. Nun sei l que le tenerá dito ou feito a la moça, mas cousa buona cumoquiera nun tenerá sido. Çcunfio que, cuidando qu’eilha andarie cun fame i cumo a el nun le faltaba buntade de quemer, se tenerá atirado a eilha, pa l’ampalpar ou quien sabe s’anté mesmo pa le spetar la subela ne l cabedal deilha. Mas, nun fazendo justícia a l’alcunha, pus, ambora buona pessona, nun serie ningũa santa, para azar del, eilha nun stubo puls ajustes. Pus oulhai bós: el franzinico que nin un brime i eilha ancuorpada i rija que nin un carrasco… Pa lhá disso i de i bien abonada de chichas, era de las tesas i de pelo na benta, se calha, anté mais qu’el. Assi, l’home só podie salir-se mal. Bai, aton, eilha, toda anrezinada, robendo i trincando ls dientes, pega i agarra nel pul cinto na traseira de las calças i, dando-le ũa rebirabuolta ne l aire, mete i aperta la cabeça del antre ls zinolhos deilha.

Cumo falaba grabe, diç-le eilha anton:

Anda cá, seu cara/#*! Olha que eu não os tenho!… Mas tenho o sítio deles!…

I que sítio nun serie aquel, l deilha!…

Se stubíssemos a falar dũa canhona i dun çquilador, poderiemos tamien nós dezir que l’home, cuidando qu’iba a çquilá-la, desta beç, quien saliu çquilado fui el. I fui mesmo remédio santo. Cuidais que mais algũa beç el s’atrebiu, pori, a repetir la façanha de se meter cu’eilha?! Cumoquiera!…

Mas, tornando, anton, a la cuonta i a la rapaziada – que ningũa moça stubo ambolbida ne ls eipisódios que bos bou a cuontar –, la maior parte de ls rapazes mais bielhos desse tiempo, qu’andában antre 16 i 25 anos d’eidade[1], arriba de todo, fazien bida de lhabrador i, oumenos alguns deilhes, acupában-se inda tamien de pastor, cabreiro, andar a la jeira ou ne ls oufícios de carpinteiro, pedreiro, ferreiro, canteiro ou trolha. Habie inda outros mais nuobos, mas yá cun 14 anhos feitos[2], q’acumpanhában cula rapaziada pus stában yá outoriza­dos, tanto por sous pais cumo puls moços mais bielhos, a partecipar na Machorra, na Pandorcada, noutras borgas i a ir a las troulas de las fiestas de ls pobos bezinos. Mas, mesmo de ls mais bielhos, habie alguns, specialmente ls pastores, que, por bias de les tocar a tener q’andar cul ganado, a la tarde i de nuite, a nun ser nas fiestas, mui ralas éran las bezes que s’ajuntában culs outros.

Cuido que starien yá an Angueira trés famílias de fuora, que, cumo caseiros ou quinteiros, fúrun para Angueira pa la quinta de l tiu Aran Steba, de l senhor Anible Toucino i pa la de l senhor Correia i la dona Laura[3]. Dues dessas famílias afazírun-se tan bien an Angueira q’alhá quedórun a bibir i era mesmo cumo se ls sous filhos alhá tubíssen nacido.

Ls fidalgos desse tiempo, tanto ls rapazes cumo las moças, qu’éran an númaro bien mais pequeinho[4], falában grabe i bestien roupas mais finas. Por andáren a studar, solo nas férias ye que stában por Angueira, adonde un ou outro iba cula cria i ajudaba a regar las huortas.

Habie inda outros moços que, ambora nun studássen, tenien algun/ũa armano/a a studar, ou que stában yá ampregados i a trabalhar nũa bila ou cidade. Tal cumo ls fidalgos, falában grabe i questumában andar un cachico mais bien bestidos i cuidados que ls lhabradores i q’acumpanhában mais culs studantes[5]. Assi i todo, ls que bibien siempre an Angueira nun se çafában de, tal cumo ls outros aldeanos, trabalhar tamien na lhaboura.

Hoije, la maior parte de ls rapazes i moças desse tiempo nun stan an Angueira: uns por bias de, hai yá bien anhos, tenéren eimigrado pa l Brasil, outros pa países de l’Ouropa, inda outros por tenéren ido a trabalhar i a bibir noutras tierras de Pertual i, zafertunadamente, alguns deilhes por yá mos tenéren deixado para siempre.

Mas, ponendo de lhado cousas tristes, bamos, mas ye, a ber se, cumo se questuma dezir, sou capaç de dar cunta de l recado, que ye cumo quien diç, de cuontar l que la maior parte desses moços, nun die, pul final de tarde i a la nuite, stubírun a tratar i a cumbinar antre eilhes i la lafrauzada que, na madrugada a seguir, habien de se botar a fazer.

Guardar ls melones na chorça

Era un anho de muitos i mi buonos melones i balancias. Cumo todos ls anhos questumában fazer, Zé Alberto Cereijas i Ourlando Moca yá tenien armado las sues chorças, todas mi bien amanhadas cun galhos de amineiro, pa cada qual passar la nuite na sue huorta a guardar ls sous melones i balancias: Zé Alberto, ne l cimo de la huorta de ls Puntones; i Ourlando, a meio de la huorta de la Eigreija. Ambora nun percisasse de fazer chorça, pus bondaba-le ũa mantica pa se tapar i porteger de l reciu de l ribeiro de l Balhe i de la ribeira, tamien a Eilias Capador le tocaba passar las nuites ne l huorto de l Cachon a guardar ls sous melones. Ne l purmeiro sábado d’agosto de l final de ls anhos cinquenta de l seclo passado, subre la tardica, l tiempo staba seco i mui caliente. Cumo era questume, Cándido Caseto, Zé Agusto Stopas, Norberto i Eilias Sidório, Norberto i Guilherme Crespo, Zé Luís Charruco, Antonho i Manuel Perdigon, Antonho i Beríssimo Manulon, Agusto i Eibangelista Lhobo, Antonho, Zé Luís i Lázaro Jó ajúntan-se, uns por baixo de la forja de l tiu Ferreiro, al lhado de la casa de l tiu Aran, i outros ne l paredon pul lhado de riba de ls huortos de riba de l Pilo; uns assentados i outros de pie; uns a ber las moças a anchir ls cántaros d’auga na fuonte de l Pilo i outros na treta.

Fuonte de l PiloLa fuonte de l Pilo, adonde, a la tardica, las moças questumában ir anchir sou cántaro d'auga.

Era eilhi i, outras bezes, a la nuite, apuis de cenáren, pul lhado de baixo de la capielha de Sante Cristo, que questumában inda cumbinar cumo íban a fazer de las sues ou a armar las sues lafrauzadas.

Passado un cachico, alhá chégan tamien Aran de la tie Sabel Quintani­lha, Paulinho, filho de l capitan Bernardino i la dona Marie Rosa Steba, i Sergito, nieto de l padre Lino i de la tie Sabel Caneda, que se séntan un cachico zbiados daqueilhes. Inda antes de l toque de las Trindades, chégan inda Lázaro Chic’Albino i Zé Júlio – chamában-le assi, a un por ser filho de l tiu Chic’Albino i a outro por ser filho de la tie Marie Júlia – que s’arríman i se pónen na cumbersa cu’estes.

Pa star eilhi todo l ganado, só falhaba un tagalhico: ls pastores, que, de berano, andando siempre todos afadigados culs sous ganados, nin tiempo tenien para estas cousas; i Ourlando Moca, Eilias Capador i Zé Alberto Cereijas, que, acupados a guardar ls sous melones i balancias, yá un ror de tiempo nun aparcien por eilhi. Nun bondando isso, ls trés inda andában s’agabar que naide cunseguirie tirar-le ls sous melones i balancias. Por bias disso, la rapaziada andaba mortica i cun toda la gana de les pregar ũa partida.

Ls mocicos mais nuobos, mal ouben las Trindades, nun stantico, báten alas deilhi i se pónen a andar para casa. Bendo que, por suorte, tamien niun daqueilhes trés moços staba eilhi, Cándido Caseto, chamando toda la rapaziada pa l redor del, diç baixico:

– Á rapazes, bamos hoije a apurar mais um cachico, carai?! I se fússemos nesta nuite a pregar outra partida a Zé Alberto Cereijas?! Bamos a tirar-le ls melones i las balancias qu’el stá a guardar na huorta? Ye que, cul lhunar que stá esta nuite!… Inda bos lhembrais d’l que, hai dous ou trés anhos, le fazimos quando el staba todo amouchado a drumir na chorça a guardar ls sous melones i balancias na sue huorta de ls Puntones?

Quaije todos se lhembrában de la partida que, anton, l’habien pregado: uns porque ajudórun a la fiesta i outros porque oubírun cuontar l que le fazírun. Assi i todo, Cándido Caseto lhembrou als mais squecidos:

– A altas horas dũa nuite, you, Zé Agusto Stopas i Antonho Perdigon, passemos pul cimo dessa huorta pa zafiar Zé Alberto a ir cun nós a las peras, a la huorta de l senhor Joan Capador antre l cimo de la Faceira i l fondo de l Nabalho!

Anton, Zé Luís Charruco, que staba eilhi a oubir todo calhadico, mas lhembrando-se bien de la culidade dessas peras, acrecenta:

– Carai, mas que peras saberosas! Éran de las tempranas, mas tan grandes, tan çumarentas i tan docicas que, mesmo sin las porbar, solo de las ber, qualquiera un quedaba lhougo cun auga na boca i antolhado deilhas!

Si, oumenos tenien oubido dezir que, nun rejistindo a la tentaçon, Zé Alberto alhá fui cu’eilhes a las peras de l senhor Joan Capador. Mas, mal acabara de se porparar pa se botar a eilhas, ampeça a oubir qualquira cousa a fungá-le subre la cabeça. Éran Eilias Capador i Zé Luís Charruco que, cumo quedara cumbinado, de meia barreira de la lhadeira, ampeçórun apedreá-lo. Assi, Zé Alberto, que nin sequiera tubo tiempo pa les tocar, nin las porbou. Mas l pior inda el staba para ber. Lhougo a seguir, tornou pa la sue huorta, i ye anton que se dou de cunta de que ls sous melhores melones i balancias tenien lhebado sumício.

Nun sendo moço de se quedar atrás de ls outros, Lázaro Chic’Albino, cheirando-le que, nessa nuite, tamien Eilias Capador i Ourlando Moca starien a guardar ls sous melones ne l huorto de l Cachon i na huorta de la Eigreija, bira-se pa Zé Júlio, Aran, Paulino i Sergito i pregunta-les:

Carai, vamos também nós aproveitar para fazermos o mesmo ao Eilias e ao Orlando?

Cumo morticos por isso stában tamien eilhes, Zé Júlio, Aran, Paulino i Sergito acénan que si cula cabeça.

Bai, aton, Cándido Caseto diç pa la rapaziada toda qu’eilhi stá:

– Bai a ser esta nuite que bamos aton pregar ũa partida parcida cu’esta a todos trés.

Mas, cumo yá era tarde i sous pais i armanos starien fartos de les sperar pa cenáren, de seguida, todos scápan para casa. Apuis de cenáren, todos eilhes tórnan pa l lhargo de Sante Cristo. Toca, anton, a acertar cumo irien a fazer. Trátan assi d’amanhar maneira de ls anganhar i, sin niun deilhes çcunfiar, les tirar ls melones i las balancias que starien a guardar. I, inda melhor, será poner cada un a tirá-los a un de ls outros.

Capielha de Sante Cristo.pngLa capielha de Sante Cristo, adonde, a la nuite, s'ajuntaba la rapaziada.

Cumbínun, anton, fazer trés pareilhas: ũa – Cándido Caseto i Zé Agusto Stopas – para ir a la huorta de ls Puntones a zafiar Zé Alberto Cereijas pa les acumpanhar a tirar ls melones d’Eilias Capador; outra – Zé Júlio i Paulinho – para ir a la huorta de la Eigreija a zafiar Ourlando pa les acumpanhar a tirar las balancias de Zé Alberto; i la outra – Lázaro Chic’Albino i Aran de la tie Sabel Quintanilha – para ir al huorto de Cachon cumbidar Eilias pa les acumpanhar a tirar ls melones d’Ourlando.

Cheirando-le que, soutordie, de madrugada, Zé Alberto, Ourlando i Eilias starien yá a drumir todos çcansadicos cada qual na sue huorta, cumbínun que, passante meia nuite, cada pareilha irá a sue huorta. Antre todos, acértan inda que la melhor maneira de fazer cada un deilhes salir de sue huorta serie cumbenci-lo a ir a la huorta doutro a tirá-le ls melones ou balancias, indo, apuis de cada un salir, outra pareilha por trás a tirá-le ls sous. Nun fusse, pori, algũa pareilha dar de caras c’ũa de las outras, inda cumbínan l camino a seguir por cada ũa deilhas.

Toca, anton, a acertáren antre todos cumo irien a fazer la cousa.

Purmeiro, Cándido Caseto i Zé Agusto Stopas, pul camino de la Mediana, irien anté la huorta de ls Puntones zafiar Zé Alberto para ir cu’eilhes al huorto d’Eilias; de seguida, Zé Júlio i Paulinho irien, pul Pilo, cumbidar Ourlando pa les acumpanhar a la huorta de Zé Alberto; un cachico apuis, Lázaro i Aran irien, pula Salina, cumbencir Eilias a ir cu’eilhes a la huorta d’Ourlando.

Ls outros rapazes quedarien scundidos por trás de la capielha de Sante Cristo i, mal oubíssen Cándido Caseto, Zé Agusto Stopas i Zé Albero Cereijas a passar por eilhi, irien, sin fazéren rugido, pa la lhameira de l senhor cabo Xabier ne ls Puntones.

Mal serie que qualquiera un deilhes çcunfiasse i nun fusse, pori, na fita d’ir als melones ou a las balancias dun de ls outros dous. Assi i todo, alertou-se que cada pareilha, pa lhá de nun fazer rugido, tenie que dar a la pierna. Anton, se todo se passasse cumo cumbinado, las trés pareilhas nun s’ancuntrarien na huorta nin se cruzarien pul camino.

I nun habie niun porblema por ser de nuite qu’irien a fazer estas lhobadas. Que, pa lhá de l lhunar que staba, ye pul cheiro que se sabe s’un melon stá maduro i pronto a quemer. I, se nun dir pa saber pul oudor, bondará puxar un cachico pul melon. I, se stubir maduro, nin perciso será fazer grande fuorça pa l struncar pus, facele­mente, se soltará de l pinzon de la meloneira. Yá culas balancias ye çfrente. Por ser de nuite i nun dar pa las capar, ye pul toque que se sabe se yá stan maduras. Bonda, anton, dá-le un toque cul dedo i scuitar. I, cumo todo mundo sabe, de nuite, qualquiera rugido s’oube bien melhor.

Apuis de, cumo cumbinado, cada pareilha ir a la huorta que le staba çtinada, todas trés irien a dar a la lhameira de l cabo Xabier, al cimo de l poço de ls Puntones, adonde, scundida por trás de ls choupos i a la spera deilhes, yá starie l restro de la rapaziada. Solo apuis, ye qu’estes darien seinha, mas fingindo que, tamien eilhes, tenien acabado de chegar eilhi. Ende, todos s’ajuntarien pa, de pronto, ampeçando a regalar-se cula quemezaima, se botáren a reciclar ls melones i las balancias.

Todo bien porparado, bamos, anton, a ber cumo ye que se passórun las cousas…

Era yá soutordie, deimingo, de madrugada. Las tabernas yá tenien ancerrado i mesmo ls borrachos yá starien na cama, an casa ou ne l palheiro, a curar la borracheira. Las pareilhas pónen-se a andar, seguindo cada qual pul camino i fazendo cumo quedara cumbinado.

La pareilha de Cándido Caseto i Zé Agusto Stopas ye la purmeira a botar-se a camino de la huorta de l tiu Cereijas. Salindo de la capielha, pássan por antre la barranca de la huorta de l tiu Aran i la casa de l tiu Morais i la tie Bexela, seguindo porriba de l tiu Mingones i de la de l tiu Joan Piçarra i la tie Regina Sicha i antre l cimo de las huortas de la Mediana i l fondo de la Beiga de l Casal, anté meio de l camino de ls Puntones, ban a dar al cimo de la huorta, donde ouben Zé Alberto a ressonar na sue chorça.

Aton, pul lhado de riba i de fuora de la huorta, adonde l camino aparta pa la Faceira, de la canhiça, Cándido ampeça a chamar:

– Á, Zé Alberto, Zé Alberto!…

Meio stremunhado, mas recoincendo aqueilha boç, respunde-le el:

– Carai, staba you a drumir tan bien! Mas qu’ye que tu quieres, Caseto? L q’andas por eiqui a fazer a estas horas?!

– Sabes, Zé Alberto, you i Zé Agusto Stopas, que stá eiqui cumigo, oubimos dezir qu’esta nuite bírun Eilias Capador ir a drumir a casa. Çcunfiamos que naide stará a guardar ls sous melones ne l huorto de l Cachon. Aton, lhembremos-mos de passar por eiqui para ber se quieres benir cun nós anté lhá pa le tirarmos i anchirmos esta saca de melones…

Nun sendo capaç de rejistir al zafio, Zé Alberto respunde-le de pronto:

– Mas teneis algũa dúbida?! Bien sabeis que quiero, carai! Iba you alhá perder ũa cousa dessas! Bamos aton a isso!

Por sue beç, Zé Júlio i Paulinho, abaixan por antre l houorto de l Marineiro i la casa de l tiu Sora i de la porsora Arnestina pa l chafariç de l Pilo i síguen pula rue que rodeia las huortas de l Pilo, caras a la eigreija. Antes de chegáren a la huorta de la tie Marie Santa, bíran a la squierda i, passando antre la barranca de ls huortos de Saiago i la casa de l senhor Anible Toucino i de la dona Anfáncia Cachona, cuntínun pul lhado de la casa de l tiu Plilhas i de la tie Blisanda Coira. Chegando a la rue de ls Burmelheiros, abaixan por antre las casas de l senhor Dioniç, de l tiu Antonho Carai i la de l tiu Raposo i ban a dar al meio antre la huorta de la tie Nabarra, que queda a la dreita, i la huorta de l senhor Zé da Moca, a la squierda de la mesma rue.

Casa de la dona Anfáncia Cachona.pngCasa de l senhor Anible Toucino i la dona Anfáncia Cachona apuis de recuperada pul sou filho Anible i la tie del, la arquiteta Bera.

De la parede de la huorta de la tie Sabel Nabarra i birado pa la barranca de la huorta de l senhor Zé da Moca, Zé Júlio pon-se, anton, a chamar baixico:

– Orlando… Orlando!…

Cumoquiera inda a coçar ls uolhos, pregunta-le el:

– És tu, Zé Júlio?

– Claro que sou eu!… Quem querias que fosse?! Alguma moça, não?!

– E o que queres, Zé, para vires aqui e acordar-me a esta hora?

– Olha, ouvi dizer que esta noite viram o Zé Alberto Cereijas sair da horta dos Pontões para ir dormir a casa. Como não está lá ninguém a guardá-la, lembrámo-nos de passar por aqui para ver se queres vir comigo e com o Paulinho aos melões e às melancias do Cereijas…

– Bem sabes que quero, caramba! Ia lá eu perder uma coisa dessas! Vamos lá a isso!

Por último, Lázaro i Aran, de la capielha, abaixan pa la Salina. Chegando a la casa de l tiu Lagartinhas i la tie Pureza, bíran a la squierda i, passando pul lhado de riba de las casas de la tie Marie Fona i de l tiu Zilro, ban a dar al huorto de ls Capadores ne l Cachon, adonde Eilias stá a drumir todo çcansado.

Arrimados a la parede i tan baixico que mal s’oube, Lázaro ampeça a chamar:

– Elias… Elias!…

Inda meio drumenhuoco, Eilias pregunta:

– Quem é que está aí a chamar por mim?

I respunde-le Lázaro:

– Não vês que sou eu, caramba! Quem é que querias que fosse?! E sabes o que viemos aqui a fazer, Elias? É que ouvimos dizer que esta noite o Orlando foi a dor­mir a casa. Assim, desconfiamos que não estará lá ninguém a guardar os seus melões. Então, lembrámo-nos de passar por aqui para ver se queres vir comigo e com o Arão à horta da Igreja tirar-lhe os melões…

– Claro que quero! Vamos a isso, caramba!

I, deilhi, seguindo porriba de la moaige i por antre la fuonte de la Eigreija i la huorta de la tie Marie Santa, la casa de l senhor Anible Toucino i la dona Anfáncia i la de la tie Zilrica i apuis de la de l tiu Plilhas i la tie Blisanda Coira, birando para baixo de Saiago pula rue de ls Burmelheiros, pássan riente a la parede de las casas de morar i alhá ban eilhes anté la caleija que, de la casa de la tie Beatriç Guerrilha, dá pa la de l senhor Zé da Moca. Cumo cumbinado, Zé Júlio, Paulinho i Ourlando tenien yá seguido a camino de ls Puntones: passando por antre la casa de la tie Sabel Nabarra i la eigreija, la casa de l tiu Eimílio Quintanilha, la de l tiu Américo Furon i la huorta de l tiu Floréncio, bíran pa l fondo de l Cachón; apuis, pula puonte de l ribeiro de l Balhe i por antre ls huortos i las casas de l tiu Chetas i de l tiu Moisés Bitorino, pul fondo de las huortas de la Salina i de la Mediana i chubindo anté al meio de l camino de ls Puntones, ban a dar al cimo de la huorta de l tiu Cereijas.

Angueira-Huortas de l Cachon-abr 2017Bista de l Cachon. A la dreita de l ampedreado deste lhargo, antre la eigreija i l ribeiro de l Cachon, era dantes la fuonte de la Eigreija.

De la canhiça, a la antrada de la huorta, Zé Júlio chama por Zé Alberto. Naide le respundendo, queda cula certeza de qu’el yá alhá nun stá. Aton, cun todo l cuidado, pa nun la sbarrulhar, sáltan porriba de la parede. Bótan-se, anton, a trates als melones i a las balancias i, sculhindo ls maiores i mais maduros, toca a anchir la saca que Zé Júlio lhieba cu’el.

Apuis, pónen-se a camino i, tornando para trás, nun stantico, chégan al cimo de l poço de ls Puntones.

Inda mal aqueilhes trés tenien acabado de salir de la huorta de Ourlando, que nin sequiera tenerien tiempo d’haber chegado a la Salina, yá alhá stan Lázaro, Aran i Eilias cerca de l canhiço de la huorta. Anton, pónen-se a la scuita, spréitan pa la huorta i parece-les que naide stá na chorça. Assi i todo, inda cháman por Ourlando. Cumo naide les respunde, pássan l canhiço i bótan-se a trates als melones. Toca, anton, a anchir bien la saca que Lázaro lhieba cu’el.

Apuis, síguen pul camino que, de l semitério, passando antre la casa i la cortina de casa de l tiu Faquito i la lhameira de l tiu Floréncio, bai a dar a la puonte de la Çanca; pássan, apuis, antre las huortas, l huorto de l tiu Chetas i la casa de l tiu Moisés Bitorino i, pul fondo de las huortas de la Salina i de la Mediana, síguen pul camino caras als Puntones.

Tamien Cándido, Zé Agusto i Zé Alberto, de la huorta deste, síguen pul camino antre l cimo de la Mediana i al fondo de Beiga del Casal, anté la capielha de Sante Cristo, adonde bíran caras a la Salina; pássan antre las casas de l tiu Zé Quinteiro i la de l tiu Morais, de la dona Palmirinha i la de la dona Maria Rosa Steba; birando a la squierda, por antre la casa de l tiu Chic’Albino i las de la tie Marie Santa i de l tiu Armandico; apuis de passáren antre las casas de la dona Laura i de l senhor Joan Capador, bíran a la dreita i, por trás de la casa de la tie Blisanda Caneda i pula frente de l curral de l tiu Caçuolo, ban a dar a la parte de riba de l huorto de ls Capadores. De la parede de fuora, Zé Agusto Stopas ampeça a chamar baixico por Eilias, mas naide le respunde. Anton, abre l canhiço i éntran todos pa l huorto. Prestes a botáren-se a trates als melones, ampéçan a oubir un rugido que parece benir de l cimo de la barreira antre las casas de ls Capadores i de la tie Blisanda Caneda. I, todos calhadicos, pónen-se a la scuita. L raio de l rugido ye cada beç maior. Cándido Caseto, bendo ls outros moços todos acagatados, diç-les baixico:

– Bamos-mos a scunder! Benie para eiqui i arrimai-bos a la squina de la parede. Assi, naide mos bei nin dá por nós!

Passado un cachico, béien, pul búltio, que, afinal, ye Antonho Canhono, que, benindo a malas horas de la taberna de l tiu Morais i la tie Bexela i tenendo-se anganhado ne l camino, an beç de tornar para casa, se metiu pula caleija de Sante Cristo abaixo. Apuis de passar pula casa de l senhor Antonho Sora i la dona Arnestina i antre las casas de l tiu Luís Quintanilha i de l tiu Eibaristico i la de la tie Tona, tenie ido a dar a la casa de l tiu Canhuotico i la tie Justina Albardeira. Birando, aton, caras l Cachon, i, passando antre la casa de l tiu Massimino i las de l tiu Manuel Júlio, de l tiu Rifeiro i la de la dona Laura, cuntinou a dreito pa la rue antre la casa de la tie Blisanda Caneda i la de ls Capadores.

Al abaixar, atalhando pula barreira, antropeça nun xeixo i dá un trambolhon que, pa lhá del, fai rebolar tamien algũas piedras barreira abaixo. A muito custo, alhá se pon a pie i, passando antre l huorto i la casa de l tiu Zilro, bai caras a la puonte de la Çanca. Cumo era questume del i ye fácele d’eimaginar, debie star cuns copos a mais… Tantos que nin el saberie l que starie i irie, eilhi i aqueilha hora, a fazer.

Antonho Canhono era yá antradote, bien mais bielho que qualquiera un deilhes, i un home mui pándego. Cuontaba-se q’ũa beç, un rapaç inda nuobo le chamou tiu Antonho. Bai, anton, bira-se para el i diç-le: “Menino Antoninho, se num t’importas! A ti, num te faz diferença e a mim dá-me jeito!…” Apuis d’Antonho Canhono passar, yá mais çcansados, toca, aton, a anchir, culs melhores melones q’ancóntran, la saca que Cándido Caseto lhieba cu’el. De seguida, pula Salina i, passando cerca de la casa de ls Toucinos, pula casa i por baixo de la huorta de ls Quintanilhas i pul camino al fondo de las huortas de la Mediana, ban caras als Puntones.

Curral e casa de ls Quintanilhas.jpgSalina: l curral i la frontarie (toda la de branco) de la casa de ls Quintanilhas

Quaije a la mesma hora i d’eigual maneira, l que se passa nũa de las huortas stá tamien a passar-se nas outras dues. Solo las pessonas i ls sítios ye que demúdan.

Cumo quedara cumbinado antre ls cabecilhas, ls moços de las trés pareilhas, acumpanhados pul anganhado por cada ũa deilhas, ban a dar a la lhameira de l cabo Xabier ne ls Puntones. Ls purmeiros qu’alhá chégan son Zé Júlio, Paulinho i Ourlando; de seguida, Lázaro, Aran i Eilias; i, por último, Cándido Caseto, Zé Agusto Stopas i Zé Alberto Cereijas.

Huortas l fondo de la MedianaHuortas de l fondo de la Mediana. Alhá al fondo, a la squierda, queda la lhameira de l senhor cabo Xabier

Cunsante ls de las dues últimas pareilhas chégan a la lhameira, dan de caras culs de las outras que yá alhá stán a la spera deilhes i que chegue tamien l restro de la rapaziada. Assi i todo, ningun de ls anganhados stranha nada nin çcunfia de l que stá a passar-se.

Un cachico apuis i fingindo nun saber de nada, chega l maior tagalho deilhes: Antonho Perdigon, Norberto i Eilias Sidório, Agusto i Eibangelista Lhobo, Zé Luís i Moisés Charruco, Norberto i Guilherme Crespo, Antonho, Zé Luís i Lázaro Jó, Mário Canoio, Flisberto Moca i Zé Piçarra, de ls aldeanos; Américo de la tie Sabel Quintanilha i Carlos Xabier, de ls studantes; Abel Guerrilha, Júlio de la tie Marie Júlia, João de la Baca, Zé Morais i Celestino Xabier, de l outro naipe. Pul númaro de moços qu’eilhi stan se bei que, pa fartar tanta tropa desta beç, a nun ser ls pastores, quaije naide falhou , tubo que ser mi grande la lafrauzada que, nessa nuite, fazírun als outros trés!…

Antre l fondo de la Mediana i de las Eiricas, l poço de ls Puntones i, a la squierda deste, la lhameira de l sr. cabo Xabier (1995).

Anton, Antonho Perdigon bira-se pa Zé Júlio i pide-le para abrir la sue saca i, sacando la nabalha de l bolso de las calças, ampeça a cortar i a repartir ũas buonas talhadas, purmeiro de balancia i apuis de melon, por todos ls qu’eilhi stan. De seguida, Eilias Sidório bira-se pa Lázaro Chic’Albino i pide-le para abrir la saca del i ampeça tamien a cortar i a çtribuir talhadas de melon por todos eilhi a la buolta. Finalmente, Américo de la tie Sabel Quintanilha piede a Cándido Caseto para abrir la sue i tamien el ampeça a fazer l mesmo.

Uns a trates de las balancias i outros de ls melones, todos naqueilha quemezaina tenien yá apanhado ũa barrigada dũa cousa i doutra. Aton, Ourlando, oulhando de lhado i cun aire de gozo pa Zé Alberto, bira-se pa la rapaziada i diç:

– Mas que melancias e melões!… Tão bons como estes, este ano ainda não tinha provado nenhum!

De l outro lhado, c’ũa risica na boca i oulhando çfarçadamente pa Ourlando, diç tamien Eilias Capador:

– Não há dúvida, tens toda a razão! Então os melões são mesmo uma delícia!

I, inda d’outro, Zé Alberto Cereijas, tamien el c’ũa risica na boca i oulhando de sgueilha par’Eilias Capador, nun cunsigue quedar calhado. Aton, diç el:

– Teneis toda la rezon. Ye mesmo berdade, carai! Mas que balancias i melones tan saberosos! Cumo estes, hai bien tiempo que you nun porbaba niun! Que mos fágan, anton, buono porbeito!

I, antre ls trés, cada qual, nun sabendo de la missa sequiera a metade, muito se rie dun de ls outros dous.

I, cumo nun podie deixar de ser, l restro de la tropa rie-se a buon rir d’eilhes ls trés…

I, de ls aldeanos, Zé Piçarra, que tamien nun era capaç de quedar calhado, diç pa ls outros:

– Carai, nun sei donde benírun, mas isso pouco amporta! Oulhai que tamien you nunca habie quemido balancias i melones assi tan grandes i doces cumo estes!

Mal cunseguindo çfarçar la risa, diç tamien un de ls studantes:

E eu também não! Melancias e melões tão frescos, sumarentos e doces como estes não são nada fáceis de encontrar!…

I diç inda un de ls outros aldeanos:

– Pus bien passicos alguns tubírun que dar pa todos nós podermos tener este regalo!

– Mas baliu bien la pena, carai! Que balancias i que melones!… Oulhai que tan buonos i assi tan grandes cumo estes nun se dan nin s’ancóntran an qualquiera sítio!

I a ningun daqueilhes trés nin sequiera le passa pula cabeça preguntar-se donde tenerien benido ls melones i las balancias de las outras sacas nin adonde las outras pareilhas tenerien ido a fazer la sue lhobada.

Era yá tan tarde que mal se bie. Indas que nun se tubisse çpuosto, la Lhuna staba yá a scunder-se por trás de l monte de las Eiricas que la tapaba yá quaije toda. Aton aqueilhes bardinos, todos de bandulho bien cheno, pul caminho al fondo de las huortas de la Mediana, tórnan pa l pobo. Al chegáren a la casa de ls Quintanilhas na Salina, apártan-se uns de ls outros i, uns pul Cachon i outros pul Lhargo de Sante Cristo, cada qual bota-se anté sue casa.

Pul camino, Zé Alberto, Eilias i Ourlando, cada un deilhes bota-se de cunta: “stando todos de barriga chena, mal será que qualquiera moço bá a la mie huorta a fazer de la sues!” Assi, nessa nuite ou ne l que restraba deilha, Zé Alberto i Ourlando ban tamien eilhes a drumir çcansadicos an casa i na cama. Assi i todo, nun fusse, pori, sou pai de l que se passou nessa nuite, Eilias bai, mas ye, anroscar-se ne l cobertor i acabar la nuite ne l sou huorto.

Cumoquiera alguns, nesse die, cumo questuma dezir Lázaro Chic’Albino, s’alhebantórun de la cama “ao romper das duas da tarde”. Mas nun fui esse l causo d’Ourlando, nin d’Eilias nin de Zé Alberto. Purmanhana, qu’inda quaije nin se bie, mal Ourlando i Zé Alberto s’alhebántan, ban a regar cada qual la sue huorta. Mal estes dous acában de rega i Eilias Capador sperta, cada qual bota un relhance d’uolhos pul sou melonal. Bendo las meloneiras todas remexidas, dá-se, anton, de cunta de que ls maiores, melhores i mais maduros melones i balancias que tenie na huorta habien zaparcido. Ye que, alhá, nin sequiera un le restra d’amostra. Solo anton percebiu que, por nun se tener aporcatado cumo ye debido, quien tenie rezones de sobra para, na taina dessa nuite, se rir a buon rir, era l restro de la rapaziada.

Mas, berdade seia dita, niun de ls trés lhebou la cousa a mal. Ye que, quando ũa partida ye tan bien armada i pregada cumo esta, qualquiera un de nós, se bien androminado, ye capaç de cair neilha i, anté, scachar-se a rir del mesmo.

Tanto nas lhobadas de ls bichos cumo nas de ls rapazes, ye quaije siempre mais l que uns i outros strágan q’l q’aporbeitan pa quemer. Assi, ye bien maior l danho de ls pastores i de ls duonhos de las cousas do q’l que aqueilhes tíran de porbeito. Claro que, apuis, outros bichos acában por aporbeitar i reciclar ls restros. Nun admira que, nestas cumo noutras cousas, haba siempre bárias, ou, oumenos, dues, maneiras de ber: la de ls lhobos i de ls rapazes; la de ls pastores i de ls duonhos de las cousas. Ye que, nas sues lhobadas, nin siempre ls bichos se salien tan bien cumo nesta d’outros lhobos. A las bezes, éran mesmo ls bichos que tenien que fazer frente a algun pastor, mais aporcatado, que, çcunfiando d’algũa marosca que starien pa l’armar, se porparaba, amanhando maneira de, cula ajuda de sous perros lhobeiros, se prebenir ou se defender de ls ataques de ls lhobos.

Un ganado i l sou perro ne l termo d’Angueira. Retrato tirado pula amiga Fátima Malheiro a quien agradeço por me tener outorizado a publicá-lo.

Pus fui isso mesmo l que, ũa beç, al senhor Joan Capador i, outra beç, al sou bezino de baixo, l tiu Antonho Zilro, les fazírun.

L senhor Joan Capador trazie siempre mui bien amanhado i scabado l sou huorto de l Cachon. Un anho, tenie alhá un melon mi grande i tan guapo que le trazie siempre debaixo d’uolho. Era mesmo l sou melon de stimaçon. Pa que naide le bisse i nun fusse, pori, algun rapaç antolhar-se del, tenie-lo meio tapado cun tierra i debaixo de la meloneira. Ye que andaba çcunfiado de que Lázaro Chic’Albino, que, a las bezes, bie passar por eilhi, andarie cun buntade i serie bien capaç de s’atirar a el. I nun s’anganhaba muito, pus, siempre que passaba por eilhi i bie aquel tan grande i guapo melon, Lázaro botaba-se de cunta de cumo habie de l tirar.

Cada qual ne l sou papel, cumo na stória de l gato i de l rato.

Nun ye q’un die, l senhor Joan Capador, purmanhana, bai al huorto i lhougo bei q’aquel sou melon tenie lhebado sumício! Spierto cumo era, çcunfiou de quien l’habie tirado. Por suorte, nessa manhana, iba el a camino de l Nabalho i calhou mesmo d’ancuntrar a Lázaro Chic’Albino na Canhada. Aton, birando-se para el, pregunta-le:

Ó Lázaro, vinha mesmo agora a ver um rasto aqui no caminho e a cismar cá comigo que deve ser o teu. Importas-te de me mostrar a sola dos teus sapatos só para ver se me enganei?

Claro que não, senhor João. Olhe, veja-a à vontade!

Claro que, fino que nin un gato, l senhor Joan Capador querie era saber, pul rastro, se tenie sido Lázaro quien l’habie tirado l sou melon de stimaçon. Mas Lázaro, que, de burro, tamien nada tenie, pa le tirar este melon, lhebou uns çapatos maiores, bielhos i gastos, que pediu amprestados a Joan Santo. Assi, çafou-se i l senhor Joan Capador quedou sin saber quien tenerá sido que le fizo esta lhobada.

Sabendo cumo la rapaziada d’Angueira era danhada para estas cousas i bendo que nun le daba çcanso, tiu Zilro, pa se prebenir, tratou d’amanhar maneira que niun deilhes tubisse coraige de se botar als sous melones. Cumbinou anton c’un de la sue cunfiança pa que cumbencisse outros moços a íren cu’el anté la huorta de la sue cortina apegada al lhameiro de l tiu Floréncio i al camino ne l ampercípio de la Faceira, als melones q’alhá tenie.

Staba el ũa nuite yá na sue chorça i sinte uns moços a chegar a la canhiça de la sue cortina. Assi i todo, inda spera un cachico anté eilhes antráren na huorta. Anton, salta de la chorça, saca de la spingarda i dá dous tiros pa l aire. Bendo la cousa tan mal parada, ls rapazes, delgeiros que nin galgos, bótan-se a fugir cada qual pa sou lhado: uns caras als Puntones, outros a la Mediana i inda outros pa la Faceira.

Eimaginai solo l cagaço que, nessa nuite, nun teneran passado esses moços.

Mas fui remédio santo! Squermentados cumo quedórun, cierto ye que, nesse i mais alguns anhos a seguir, niun quedou cun buntade, nin coraige, nin s’atrebiu a repetir la façanha. Ye que, cumo se sabe i, puls anhos trinta de l seclo passado, yá dezie un político: “O medo guarda a vinha“, neste causo, la huorta ou, dezindo inda melhor, ls melones.

Serbindo-le d’eimenda, durante bien tiempo, mais niun gandulo s’atrebiu a fazer-le qualquiera outra bardinaige. Assi, l tiu Zilro alhá puodo, anton, passar a drumir bien çcansadico todas las nuites na cama, cula sue tie i an sue casa.

NOTAS

[1] Luís Careto, filho de l tiu Joan Brisdo i la tie Sabel Ciega; Daniel, filho de l tiu Joan Mantano i la tie Luisinha; Zé Pandeirelo, filho de l tiu Pandeirelo; Eidoardo, Norberto i Eilias Sidório, filhos de l tiu Sidório i la tie Roja; Manuel Regino, filho de l tiu Chico Regino i la tie Felizarda; Zé Cagado, filho de l tiu Lazarete i la ti’Ana Cagada; Manuel Albinico, filho de l tiu Albinico i la tie Sabel de l Molino; Antonho, Zé Luís i Lázaro Jó, filhos de l tiu Jó i la tie Heilena Pera; Eimílio i Manuel Caldeira, filhos de l tiu Caldeira i la tie Meréncia; Zé Agusto Stopas, filho de l tiu Stopas i la tie Adelina; Cándido Caseto, filho de l tiu Caseto i la tie Marie Rucica; Zé i Antonho Zilro, filhos de l tiu Zilro i la tie Marie de la Cruç; Antonho i Beríssimo Manulon, filhos de l tiu Manuel Zé i la tie Bubiana Guicha; Norberto i Guilherme Crespo, filhos de l tiu Crespo i la tie Josefina; Manuel i Antonho Botelo, filhos de l tiu Botelo i la tie Marie; Antonho i Manuel Perdigon, filhos de l tiu Zé Perdiç i la tie Zulmira Studanta; Agusto i Eibangelista Lhobo, filhos de l tiu Chafin i la tie Marie Cadata; Joan Bicha, filho de l tiu Bicha i la tie Marie; Zé Luís i Moisés Charruco, filhos de l tiu Benjamin Charruco i la tie Sabel Coira; Nar­ciso i Antonho Piléu, filhos de la tie Purpeta; Zé Agustenhico, filho de l tiu Agustenhico i la tie Marie Rosa; Francequisto, filho de tiu Alexandre i la tie Francequita; Flisberto Moca, filho de la tie Marie Moca i de l tiu Mulica; Manuel i Moisés Pitascas, filho de l tiu Zé Pitascas i la ti’Ana Chebica; Zé Alberto Cereijas, filho de l tiu Antonho Cereijas i la tie Mar’Inácia Fresca; Manuel Nabarro, filho de l tiu Nabarro i la tie Sabel Nabarra; Mário Canoio, filho de l tiu Flisberto Canoio i la tie Zulmira Caldeira.

[2] Zé Luís Ché, filho de l tiu Zé Burmeilho i la tie Sabel de l Balhe; Chico de l Burro, filho de la tie Eitelbina; Zé Eimílio Coiro, filho de l tiu Zé Coiro i la tie Zulmira Sicha; Belmiro i Antonho Índio, filhos de l tiu Índio i de la tie Marie Jesé Porrica; Manuel Negro, filho de l tiu Miguel Galharito i la tie Marie Rosa Galharita; Zé Piçarra, filho de l tiu Joan Piçarra i la tie Regina Sicha; Antonho Plilhas, filho de tiu Plilhas i la tie Blisanda Coira; Abel i Ramiro Patuleia, filhos de l tiu Zé Patuleia i la tie Glória Ronda; Jorge Pero, filho de l tiu Zé Luís Pero i la tie Marie Rosa Quintanilha; Antonho Coe­lhico, filho de l tiu Zé Coelhico i la tie Sabel Fresca.

[3] Zé Tato i Moisés Quinteiro, ls filhos mais bielhos de l tiu Adriano i la tie Marie Quinteira; Toninho Quinteiro, filho de l senhor António i la senhora Alice de Mogadouro. Pa lhá de todos eilhes, hai inda que lhembrar a Joan Nabarro, Mário Tatarelo i Zé Cuco, un qu’era chochico, outro tatarelo i l’outro simprico.

[4] Albino, filho de l senhor Correia i la dona Delaide; Zé i Joan Santo, filhos de l senhor Artúrio i la tie Marie Santa; Antonho Bitorino, filho de l tiu Moisés Bitorino i la tie Fucidade; Luís Caldeira, filho de l tiu Caldeira i la tie Meréncia; Eilias Capador, filho de l senhor Joan Capador i la tie Beatriç; Américo i Aran, filhos de l tiu Moisés Steba i la tie Sabel Quintanilha; Moisés, Carlos i Humberto Xabier, filhos de l senhor cabo Xabier i la ti’Ana Caneda; Ourlando, filho de l senhor Zé da Moca i la tie Eibangelina; Sergito, nieto de l Padre Lino i la tie Marie Caneda; Paulinho, filho de l senhor capitan Bernardino i la dona Marie Rosa Steba; Zé Maria, filho de l tiu Jó i la tie Heilena Pera; i Beriato, filho de l tiu Arnesto Raiano i la senhora Marquinhas.

[5] Lázaro Chic’Albino, filho de l tiu Chic’Albino i la tie Beatriç; Zé Morais, filho de l senhor Morais i la tie Bexela; Celestino Xabier, filho de l senhor cabo Xabier i la ti’Ana Caneda; Joan de la Baca, filho de la tie Marie de la Cruç i de l senhor Dioniç; Manuel Joquin Patuleia, filho de l tiu Zé Patuleia i la tie Glória Ronda; Abel Guerrilha, filho de la tie Beatriç Guerrilha i dun de ls Studantes; Júlio, Zé Júlio i Manuel Champanhica, filhos de la tie Marie Júlia i este último de l guarda Champanha.

Bocabulairo \\ vocabulário

Abiar – despachar \\ acá – cá \\ acagatado – amedrontado \\ acupado – ocupado \\ adrumecer – adormecer \\ aire – ar \\ ajuntar-se – reunir-se, juntar-se \\ al – ao \\ aldeano – aldeão \\ alhá – lá \\ alhebantar – levantar \\ altemoble – automóvel \\ ambergonhar – envergonhar \\ ambriado – investido \\ ambolbido – envol­vido \\ amentar – falar em \\ amenudas bezes – frequentemente \\ ampeçar – começar \\ amportar – importar, interessar \\ ampregado – aplicado, investido, empregado \\ an – em \\ ancargo – encargo \\ anchir – encher \\ ancho – largo, amplo \\ ancostar – encostar \\ ancuntrar – encontrar \\ andicar – indicar \\ androminado – enganado \\ andubíssen – (forma do verbo andar) andassem \\ anganhar – enganar \\ anho – ano \\ anredar/o – enredar, gastar tempo inutilmente/enredo \\ antento – intenção, desejo \\ antolhar – desejar, apetecer muito \\ anton – então \\ antropeçar – tropeçar \\ apartado – separado \\ apedrear – apedrejar \\ aporcatar-se – precaver-se \\ aprobacion – aprovação \\ apuis – após, depois \\ apurar – demorar mais um pouco \\ arganeiro – cobiçoso \\ armano – irmão \\ arrebanhar – agarrar, roubar \\ arreculhir – reco­lher \\ arriba – acima \\ arrimado – encostado \\ arrincar – arrancar \\ assentado – sentado \\ assi i todo – mesmo assim, apesar disso \\ assujeitar-se – sujeitar-se \\ aton – então \\ auga – água \\ bal – (forma do verbo “baler”) vale \\ balancia – melancia \\ bandulho – barriga, pança \\ bardinaige – malandrice \\ baziu – vazio \\ beç – vez \\ benir – vir \\ berça – couve \\ bezino – vizinho \\ bia – causa, via \\ bielho – velho \\ bino – vinho \\ birados par’ende – preocupados com isso, a pensar nisso \\ bóbida – abóbora \\ boíbo – bebido \\ bondar – bastar \\ borga – pândega \\ botar – deitar, lançar \\ brime – vime \\ buolta – volta \\ buntade – vontade \\ çacho – sacho \\ cacho/ico – bocado/ito \\ caçoada – troça \\ çadon – enxadão \\ çafar-se – livrar-se \\ cagaço – susto \\ calhado – calado \\ capaç – capaz \\ çapato – sapato \\ capielha – capela \\ çarandar – cirandar o grão \\ carunha – semente de melão, melancia ou abóbora \\ çcansado/ico – descansado/inho \\ çcoincer – desconhecer \\ çcubrir – descobrir \\ cebar – engordar porcos \\ cena(r) – ceia (cear), jantar \\ çfarçar – disfarçar \\ çfrente – diferente \\ chorça – abrigo de vigilância \\ chubir – subir, ir para cima, montar \\ cochino – porco \\ coincer – conhecer \\ coleijo – colégio\\ coraige – coragem \\ çpachar – despachar \\ çpuosto – posto, disposto \\ çquilar/ado – tosquiar/ado \\ çtante – distante \\ çtinado – destinado \\ çtraído – distraído \\ çtribuir – distribuir \\ cũa – com uma \\ çúcia – corja \\ çuda – açude \\ cu’el – com ele \\ cul/cula – com o/a \\ culidade – qualidade \\ cumbencir – convencer \\ cumbenir/ente – convir/eniente \\ cumoquiera – talvez \\ cun – com \\ cunsante – consoante \\ cunta – conta \\ cuntinaçon – continuação \\ çurra – tareia \\ da-peto – de propósito \\ deilha/es – dela/es \\ del – dele \\ delor – dor \\ demudar – mudar \\ die – dia \\ disse – (forma do verbo dar) desse \\ Dius – Deus \\ dreita – direita \\ drento – dentro \\ drumenhuoco – dorminhoco \\ eiceçon – exceção \\ eiceto – exceto \\ eilhi – ali \\ eimbierno – inverno \\ einútele – inútil \\ eiquenomia – economia \\ el – ele \\ ende – aí \\ falar grabe – falar Português \\ falha – falta, defeito \\ frauga – forja, oficina de ferreiro \\ frida – ferida \\ fungar – zunir \\ fuonte – fonte \\ fuora – fora \\ freijon – feijão \\ fusse na fita – fosse levado na conversa \\ guinchas – enxada de duas pontas própria para terra dura \\ houbo – (forma do verbo “haber”) houve \\ huorta – horta \\ inda – ainda \\ l/la – o/a \\ lafrau – safardana, patife \\ lhaboura – lavoura, agricultura \\ lhabrador – lavrador, agricultor \\ lhata/ica – horta/horta pequena, lata \\ le – lhe \\ lhembrar – lembrar \\ lhibardade – liberdade \\ lhugar – lugar \\ lhuna/r – lua/r \\ lomeada – nomeada, fama \\ machorra – festa de rapazes maiores de 14 anos, um ritual de passagem à vida adulta \\ mai – mãe \\ mala – má \\ mano – mão \\ melon – melão \\ mi – me, muito \\ moaige – moagem \\ mortico – mortinho, desejoso \\ mos – nos \\ munton/es – montão/ões \\ naide – ninguém \\ necidade – necessidade \\ neilha/nel – nela/nele \\ nin – nem \\ ningun/ũa – nenhum/a \\ nin sequiera – nem sequer \\ niun/ũa – nenhum/a \\ – não \\ nuite – noite \\ nun – não \\ nun stante – num instante \\ nuobo – novo \\ nuosso – nosso \\ oudor – cheiro \\ oufício – ofício \\ oumenos – pelo menos \\ oumentar – aumentar \\ ounidade – unidade \\ outorizar – autorizar \\ pa – para \\ pa l – para o \\ pa lhá – para além \\ pandorcada – ronda de inverno, realizada pela rapaziada à volta da aldeia, com tudo quanto produzisse ruído \\ patarra – enxada de pá larga e fina \\ pequerruchico – pequenino, minúsculo \\ perjunçon – presunção \\ Pertual – Portugal \\ pie – pé \\ piel – pele \\ pimpon/aço – pimpão/muito pimpão \\ pinzon – pedúnculo \\ pita – galinha \\ pobo – povo, povoação \\ poboaçon – povoação \\ pumiento – pimento \\ porbar – provar \\ porduçon – produção \\ porduzir – produzir \\ pori – talvez, por azar \\ porriba – por cima \\ propiadade – propriedade \\ pul/pula – pelo/pela \\ puonte – ponte \\ purmaira – primária \\ purmanhana – ao amanhecer \\ purmeiro – primeiro \\ pus – pois \\ quaije – quase \\ qualquiera – qualquer \\ quedar – ficar \\ quemer – comer \\ quemezaina – comezaina \\ quien – quem \\ quien quiera – quem quer \\ ralas bezes – raramente \\ ralo – raro \\ rapaç – rapaz \\ reciu – ar fresco e húmido da madrugada junto ao rio ou ribeiro \\ rejistir – resistir \\ relhance – relance \\ relhuzir – reluzir \\ respunder – responder \\ rezon/es – razão/ões \\ riba – cima \\ riente – rente \\ risica – risinho \\ riu – rio \\ rober – roer \\ saberoso – saboroso \\ salir – sair \\ sbarrulhar – derrubar pedras de um muro ou construção \\ scabar – cavar \\ scachar-se – partir-se \\ scapar-se – ir embora discretamente \\ scasso – escasso \\ screbir – escrever \\ scuitar – escutar \\ sculhir – escolher \\ scunder – esconder \\ sembrar – semear \\ senó – senão \\ sequiera – sequer \\ sfergante – instante \\ sgueilha – esguelha, soslaio \\ sim­prico – atra­sado \\ sin – sem \\ sobeija – sobra \\ soutordie – no dia seguinte \\ spabilado – listo \\ spertar – despertar, acordar \\ spetar – espetar \\ spigadote – crescidote \\ spierto – esperto \\ splicar – explicar \\ squecer – esquecer \\ squermenta/do – má experiência, que viveu uma má experiência que lhe serviu de lição \\ squina – esquina, canto \\ steia – (forma do verbo “star”) esteja \\ stima – estima \\ stranhar – estranhar \\ stubíssen – (forma do verbo “star”) estivessem \\ stubo – (forma do verbo “star”) esteve \\ subela – sovela, instrumento com que os sapateiros furam o cabedal para o coser \\ subreciente – suficiente \\ suola – sola (do sapato) \\ suorte – sorte, terra de sequeiro que tocou em herança \\ tagalho – pequeno conjunto de ovelhas ou parte de um rebanho \\ talbeç – talvez \\ tatarelo – gago \\ temprano – temporão \\ téngades – (forma do verbos “tener”) tenhais \\ tentaçon – tentação \\ tomato – tomate \\ trambolhon – trambolhão \\ trocer – torcer \\ tropa – trupe \\ troula – arraial \\ tubisse – (forma do verbo “tener”) tivesse \\ túndia – sova \\ ũa – uma \\ uolho – olho \\ xambre – blusa \\ xeixo – seixo \\ – já \\ ye – (forma do verbo ser) é \\ zabergonhado – desavergonhado \\ zacupado – desocupado \\ zafertunadadamente – infelizmente \\ zafiar – desafiar \\ zaparecer – desaparecer \\ zinolho – joelho

Para saber o significado de outras palavras, carregue no “link”:

http://www.mirandadodouro.com/dicionario/

Se quiser visualizar algumas fotos aéreas de Angueira, sugiro a consulta do blogue:

http://portugalfotografiaaerea.blogspot.pt/2017/01/angueira.html

Caso queira saber a localização de alguns sítios do termo de Angueira – as informações orográficas e a toponímia em Mirandês foram, respetivamente, inscritas pelo David Domingues e por mim próprio –, carregue no “link”:

www.openstreetmap.org/searchquery=Angueira%2C%20vimioso%2C%20portugal#map=12/

Se quiser aderir ao grupo Angueira Atalaia ou a outro dos 23 grupos da Rede Atalaia, basta acrescentar ao nome de cada localidade do concelho de Vimioso a palavra Atalaia. Pesquise, depois, o nome do grupo no Facebook e peça a sua adesão ao mesmo.


2 respostas para “Lhobadas de la Rapaziada”

  1. Adoro ler estes textos em voz alta porque é pelo “respeito escrupuloso” à fonética que os consigo entender sem ter que recorrer ao “dicionário”. Muito obrigado pelos exercícios a que me obrigas.

    Curtir

Deixe um comentário

Preencha os seus dados abaixo ou clique em um ícone para log in:

Logo do WordPress.com

Você está comentando utilizando sua conta WordPress.com. Sair /  Alterar )

Foto do Facebook

Você está comentando utilizando sua conta Facebook. Sair /  Alterar )

Conectando a %s

%d blogueiros gostam disto: