Nota Prévia: uma prevenção
Se o/a leitor/a não está familiarizado/a com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia-voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite em consultar o Vocabulário que pode encontrar no final do mesmo.
Breves notas sobre a grafia do Mirandês
Em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas é, no Mirandês, substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; já o dígrafo ch, em Mirandês, lê-se sempre tch; talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada, o Mirandês tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.
Agradecimiento
Oubrigado a quien me dou algũas andicaçones subre las pessonas de que bou a falar neste testo: a miu armano Eimílio i a mius primos Francisco Preto i Aran Stebes i a la sue tie, la dona Antoninha; i a “Isabel Xavier”, filha de ls porsores “Mariazinha” i “Moisés Xavier” i sobrina nieta de trés armanas Marreiras i nieta de la outra deilhas i de l porsor Moreno. Se nun fússen eilhes, nun tenerie sido possible screbir este testo.
Noutro testo – Cousas de la Bida de l Tiu Galharito, de l qu’este ye un zdrobamiento – yá bos falei de Zé Guerrilha i de sues armanas: la tie Margarida i la Palmirica – ambas a dues tamien Guerrilhas i qual deilhas la mais baixica – éran ũas mulhericas mui bibas. Mas, al cuntrairo de la tie Margarida, la Palmirica andaba siempre mui cuidada i bien bestida, assi cun aire todo fino. Cumo ls trés armanos éran todos eilhes sulteiros, ningun deixou decendéncia.
Lhembra-me de la menina Palmirica siempre cumo criada de serbir an casa de l senhor Correia. Chamában-le menina por ser pequerrica, sulteira i, se calha, birge, que nina habie muitos anhos que deixara de ser, pus andarie yá puls quarenta. L amo era un cergento reformado de l eisército, qu’era casado cula dona Delaide i, cumo tal, cunhado de la dona Laura. Estas armanas tenien inda mais dues: ũa que deixou biúdo l porsor Moreno i la outra que, apuis de la muorte desta armana, se casou tamien cun este porsor de Caçareilhos, passando, assi, de cunhada, a mulhier del.
Las armanas Marreiras
Las quatros armanas Marreiras éran todas eilhas porsoras diplomadas, mas, pul final de ls anos sessenta de l seclo passado, la dona Delaide staba yá reformada. Lhougo a sequir i, poucos anhos antes de se reformar, la dona Laura, q’habie yá sido porsora de ls mius armanos Jorge i Anica, fui tamien la mie i de l miu armano Eimílio na purmeira classe.
Pa lhá deilhas, habie, nesse tiempo an Angueira, inda outra porsora diplomada, que, sendo mais bielha qu’eilhas, staba tamien yá reformada: la dona Eirnestina – sobrina de Ferreira Deusdado, ũa figura eilustre i mui amportante de l paiç –, que, benida de Riu Friu cun sue armana, acabórun ambas a dues por se casar cun homes d’Angueira: la dona Ernestina cul senhor António Sora i sue armana cul tiu Albino.
Apuis de la muorte de ls amos, la menina Palmirica cuntinou, cumo siempre, a cuidar de la casa de morar de l senhor Correia i de las armanas Marreiras até al final de sue bida, inda antes de l ancéndio que, anhos mais tarde, queimarie l recheno, l telhado i esta casa por drento, restrando solo de pie las paredes de piedra i la casa de ls criados.

La casa de las donas Laura i Adelaide
Yá que bos falei de la Palmirica cumo criada de la casa i cumo questúman ser las criadas a abrir-mos la puorta, bamos alhá a antrar an casa de las Marreiras ne l Cachon, un cachico abaixo de l meio de l pobo. Sendo nũa ancruzelhada, a norte i a poniente, daba pa la Rue i pa la Trabiessa de l Cachon i pa la casa de ls Capadores; al fondo i a naciente de la garaige, tenie la caleija que daba pa las casas de l tiu Zé Pitascas i de la tie Adozinda Cacaitas i, apuis, de la filha deilha, Sabel Cochinica; i, a sul, daba pa l Ribeiro de l Balhe, pa l Cachon i pa la rue que dá pa la Eigreija. La puorta era a norte, las jinelas éran biradas caras a poniente, pa la Çanca i pa la Salina i las de l solairo éran biradas caras a sul, pa las huortas de l Pilo i la casa de la dona Anfáncia Cachona i de l senhor Anible Toucino. Acumpanhando l znible de l terreno, na parte de riba, antraba-se na casa pa l andar de riba, a nible de l chano. Assi, era pa ls lhados sul i poniente que la casa tenie las melhores bistas. Pa lhá de soalheira i cula forma de meia lhuna, a poniente, ls lhiçaces éran assentes an fraga, cun mais dun metro arriba de la rue.
Lhougo a seguir a la puorta de l’antrada, por drento, la casa tenie, de l lhado poniente, un alpendre circular, cumoquiera de mais de dous metros de lhargo i al mesmo nible de la antrada. A partir del, podie-se aceder a todas las outras dependéncias de la casa: caras a naciente, l alpendre daba para un grande pátio, al aire lhibre i an forma de meia lhuna; a la antrada i caras a naciente, daba pa la puorta de la casa de ls criados i acumpanhaba la parede a dreito, cun dues jinelas lhargas i cuun bidraças ne l piso de riba i que, de norte para sul, fazie la separaçon de las casas de ls amos i de ls criados. Para aceder al pátio, qu’era lhougo a seguir a l’antrada de la casa i un cachico mais baixo que l alpendre, era perciso abaixar trés ou quatro scaleiras caras a sul i que, pul lhado dreito, acumpanhában l meio circlo zenhado pul alpendre.
Fui ne l pátio desta casa que you, la maior parte de la mocidade i de l restro de la gente d’Angueira bimos, pula purmeira beç, ũa fita de cinema.
Até final de ls anos sessenta de l seclo passado, an Angueira, solo esta casa tenie lhuç eilétrica, qu’era porduzida por un gerador. Cumo éran de posses, ls duonhos tenien tamien auga ancanhada i telfone an casa. Cuido que, yá mesmo antes disso, esta tenerá sido la purmeira casa d’Angueira cun sanitairos dinos desse nome. Pa lhá disso, las Marreiras tenien tamien gramofone que, ũa beç por outra, mas subretodo al deimingo, ponien a tocar mais alto i pa la rue, pa l pobo scuitar la música.
Ambora la dona Laura fusse sulteira, habie quien çcunfiasse que la mocica, que, benida de fuora, ũa beç por outra, questumaba quedar an sue casa, serie sue pariente. Pa lhá dũa de las duonhas de la casa, la dona Laura, era ũa porsora mui dedicada, mas tamien austera, sebera i mui eisegente. Ambora seca de carnes, era de las tesas culs sous alunos i las sues mais. Si, qu’éran las mais que, yá nesse tiempo i cumo inda hoije acuntece, s’acupában culas cousas de la scola de ls sous garotos. S’algũa mai nun le mandasse l sou garoto a la scola ou s’el se tubisse, pori, scapado para ir a las cereijas ou als páixaros, tenie que la oubir i de s’haber cu’eilha. Ye que la porsora nun s’ansaiaba nada para aplicar ũas chapadas al garoto i dar un raspanete a la mai, subretodo se yá andubisse cu’eilha de sgueilha.
Las maneiras d’ansinar d’antigamente
Era tanta la garotada que, nesse tiempo, habie i andaba a la scola an Angueira – éran cerca de sessenta mocicas i rapazicos – q’anchien por cumpleto las salas qu’éran ambas a dues bien anchas. Las porsoras éran las dues sulteiras: ũa, diplomada – la dona Laura –, na sala de la purmeira i de la quarta classe; outra – la menina Idalina Caçuola –, regente, na sala de la sigunda i de la terceira classe. Cumo nas classes, tamien nas dues salas ls rapazicos i las rapazicas stában misturados, mas nó assentados na mesma carteira. Claro qu’era solo ne ls anterbalos que la porsora les deixaba ir a la retrete: la de las rapazicas qu’era ne l casal de l tiu Raposo al cimo de la Beiga de l Casal i qu’era al aire lhibre; la de ls rapazes qu’era adonde calhaba, mas, subretodo, antre ou atrás de las ramalhadas ancostadas al casal de l tiu Ratico ou al de l tiu Trambia i tamien la cimo de la Beiga de l Casal i al aire lhibre. Oumenos, assi, nun quedában eilhi ls malos cheiros…

Quanto a la maneira d’ansinar i pul que s’oubie de fuora, la porsora era quien tenie la palabra. Mas, a las bezes, antermeaba l trabalho andebidual cul de toda la classe, subretodo quando habie que daprender i decorar la tabuada i de ler, todos al mesmo tiempo, la lhiçon. Era, anton, ũa cantilena an boç alta cumo se tratasse de la récita d’ũa ladaínha na eigreija. Cantában tan alto que s’oubie bien até de l meio de la rue, subretodo se las jinelas nun stubíssen cerradas nin trancadas. I era quaije solo este chinfrin que la porsora toleraba na sala. Ye que dúbedas naide las tenie i, se las tubisse, quien s’astreberie a poné-las a la porsora?! Era mesmo come i calha… Pa lhá daquel, solo quando acababa l die de scola i salien de la puorta, ne ls ralos dies an que la porsora faltaba – que, para mal de ls pecados de ls garoticos, mesmo daqueilhes que, cumo Zé Lucas, Anica i Rosica de l Molino, fazisse friu ou calor, chubisse ou nebasse, todas las manhanas i bien cedo benien de Terroso i de l cimo de la Yedra pa la scola, nin sequiera serie un por anho –, que zatában nun berreiro, i quando habie que lhimpar la sala. Ye que, nun habendo ampregada, era als alunos que, un die por sumana, les tocaba a lhimpar i a arrumar la sala: als mocicos, arrastrar las carteiras i, a las mocicas, barrer l chano i lhimpar l puolo.
De bata branca ou sin eilha, assentada na secretaira ou de pie na sala, cerca de l quadro i a la frente de ls alunos, la porsora usaba las mais coincidas i eificazes maneiras d’ansinar d’antigamente: boç bien alta i timbrada d’agudos i de grabes, reuga ne l tampo de la secretaira i bara na mano. Nun sei quien tenerá sido l stupor que l’arranjou la maldita bara de marmeleiro. Só sei que a alguns alunos – subretodo als mais bruticos pa la letra – les bondaba ber la porsora de bara alhebantada pa s’abaixáren, s’anculhíren todos i ponéren las manos subre la cabeça. Habie até alguns que se metien debaixo de l tampo de la carteira a ber se, oumenos assi, çafában la cabeça ou l cuorpo d’algũas baradas. Assi i todo, la jaqueta dalguns deilhes soltaba bien puolo quando lhebaba cada barada.
Nesse tiempo – que nun era nada cumo agora –, ningun aluno piaba nin miaba. S’un fazisse algũa asneira a camino de la scola ou qualquiera rugido ou se birasse pa l lhado ou pa trás na sala, assujeitaba-se a lhebar ũa stalhada ou cula bara; se falasse cun outro, nun se çafaba dun puxon d’oureilhas ou de quedar alguns minutos de zinolhos ne l chano i birado pa la parede de la frente de la sala; se fusse al quadro i nun acertasse na cunta ou disse alguns erros ne l ditado ou na cópia, la porsora ancargaba-se, anton, de le calecer bien las oureilhas ou las manos; i ai de quien s’alhebantasse de la carteira… I la respuosta a las preguntas qu’eilha fazie tenie que star mesmo na punta de la lhéngua. Mas nun cuideis, pori, qu’era solo culs rapazes!… Olhai q’habie mesmo ũa ou outra rapazica que lhebaba acá cada arrepelon, que, a las bezes, la porsora quedaba mesmo c’ũa manada de pelo na mano!…
I cuidais q’algun aluno tenie coraige pa se queixar an casa d’algun castigo de la porsora? Ah, pus si! Stais bien anganhados! Ye que, inda porriba, s’assujeitaba a lhebar ũas chapadas de la mai ou ũa túndia de l pai. Al cuntrairo d’hoije, que, téngan-la ou nó, alguns pais dan toda la rezon als filhos, naquel tiempo, era la porsora que staba siempre cargada de rezon.
Cumo stais a ber, la reuga i la bara tenien la funçon de, a quien nun antendisse algũa matéria dada na scola, la porsora la meter – i eilha antrar –, indas que a la fuorça, na cabeça de l aluno. Ye que, s’el nun daprendie, nun serie por ser mais brutico pa la letra, mas porque nun querie. Por isso, la culpa serie, solo i toda anteirica de l garoto. La mano siempre pronta a spetar ũa stalhada na cara, la reuga, que nun serbie solo para medir, i la bara, que tamien nun era solo para apuntar ne l quadro ou ne ls mapas – mas subretodo na cabeça –, pa lhá de las medidas deceplinares, éran, nesse tiempo, las mais fuortes i usadas maneiras d’andebidualizar l ansino i d’ajudar a resolber las deficuldades d’aprendizaige de ls alunos mais bruticos.
Cumo por eiqui se bei, era l’outoridade que comandaba todo: era Dius ne l cielo, Salazar ne l goberno, l cura na eigreija, l regedor na fraguesia, la porsora na scola i l pai an casa! Si, qu’era na oubediéncia a l’outoridade que todo funcionaba. Assi, ls garotos – cumo tamien las pessonas – mais bien eiducados éran, subretodo, aqueilhes que, mais que tornáren-se capazes de poner-se a pensar, d’aprendien a oubedecer.
Bá lá que la maior parte de la gente se puso a bater las alas, scapando-se, assi, desta forma de cundicionamiento, de dominaçon i de sumisson!…
Nun m’ademira nada qu’estas fússen las maneiras d’ansinar que les ansinában i eilhas daprendírun na Scola Normal ou ne l Magistério Purmairo. Mas, parece tamien q’andában a eimitar l que l padre fazie na eigreija i la tropa ne l quartel. Assi, acabada la anstruçon purmaira, mocicas i mocicos quedában cul nobiciado i cula recruta yá quaije feitos i, cumo tal, prontos pa la bida religiosa ou melitar.
Mal serie que todas las porsoras ansinássen desta maneira! Habie tamien algũas – las mais nuobas i, subretodo, aqueilhas que se formórun apuis de Salazar cair abaixo de la cadeira – que começórun a ansinar ls sous alunos yá doutra maneira.
Claro que naide ten ou fai solo cousas malas. Apuis d’acabar l die de scola, la dona Laura questumaba lhebar ls sous alunos pa l alpendre de sue casa, subretodo ls de la quarta, pa porparar inda melhor pa l eisame d’admisson aqueilhes que cuntinarien a studar, apuis dessa classe feita. Mas la maior parte deilhes nin sequiera seguirie studos, quedando solo cula quarta classe de la anstruçon purmaira feita.
L senhor Correia i alguns melhoramientos d’Angueira
L home de la casa, l senhor Correia, pa lhá de ler l jornal, tenie inda outros antretenimientos. Ne l tiempo de la caça, botaba-se, inda bien cedo, a camino de l termo, de caçadeira al ombro i culs sous perros, pa dar uns tiros. Se calhasse matar ũa perdiç, ũa lhiebre ou un cuneilho, benie, todo cheno de proua, cu’eilhes çpindurados de la cartucheira a la cinta, pula rue percipal de l pobo abaixo; mas, s’adregasse nun caçar niun, anton, metie-se por ũa caleija pa que naide le bisse.
Yá nesse tiempo, l senhor Correia era tamien de ls poucos – nun serien mais que cinco ou seis – homes d’Angueira que tenien carro legeiro i l purmeiro a cumprar ũa máquina trilhadeira, pa, cobrando ũa maquila, trilhar ls cereales – trigo, centeno i cebada – de toda la gente nas eiras de ls que las tenien ou ne l Areal, nas Eiricas ou nas Eiras Grandes qu’éran de todo mundo.
Fui tamien ne ls anhos sessenta de l seclo passado, quando l senhor Correia era l persidente de la Junta, que ampeçou la custruçon de la represa i de l canal d’eirrigaçon d’Angueira. Lhembra-me de, antes disso i apuis de la missa de deimingo, ne l Sagrado, l’oubir a falar pa todos ls homes de l pobo subre l’amportáncia i cumo iba a ser feito este melhoramiento. Assi, culs outros membros de la Junta de Fraguesia – cuido que l senhor cabo Xabier i l tiu Zé Luís Pero – i l apoio de todo l pobo, cunseguiu-se que fusse feita pul goberno la eirrigaçon – amanhada la çuda de l molino de l tiu Alfredo pa represa i feito l canal de rega an cantarie i de cerca de trés quilómetros de comprido – antre este molino i l fondo de la Faceira i las Uolmedas, que permitiu regar las huortas de la marge dreita de la ribeira: de la Yedra, d’Ourrieta Caliente, de l Tanque, de la Cabada, de la Çança, del Cachon, de la Salina, de la Mediana, de ls Puntones, de la Faceira i de las Uolmedas.



Represa i canal d’eirrigaçon d’Angueira na Yedra. Ls retratos fúrun tirados por Fátima Malheiro (represa) i por Vítor Moreira (canal d’eirrigaçon). A ambos a dous tengo q’agradecer tenéren-me outorizado a publicá-los.
L sistema d’eirrigaçon fui ũa de las grandes obras que, na sigunda metade de l seclo passado, fui feita an Angueira. Mas, pa lhá i antes ou apuis desta, tenien yá sido ou fúrun feitas outras obras i melhoramientos: la Casa de la Scola ne ls anhos trinta; la la puonte de la Cabada i la strada pa Caçareilhos, obras que, cuido you, teneran sido feitas ne ls anhos quarenta; la lhigaçon telfónica al paíç i al mondo i l abastecimiento público d’auga ancanhada pa las bicas, pa ls tanques de la cria buer i pa las casas de las famílias mais amportantes, feitas ne ls anos cinquenta; la Biblioteca Eitinerante de la Fundaçon Calouste Gulbenkian, l calcetamiento antre la Eigreija i la capielha de Sante Cristo de la rue percipal i l abastecimiento d’eiletrecidade, ne ls anos sessenta. S’estas obras fúrun feitas ne l tiempo de l Stado Nuobo, apuis de l 25 de Abril, fúrun feitas outras: l calcetamiento de la rue percipal antre la Lhargo de Sante Cristo i la Casa de la Scola i alcatronórun la strada pa Caçareilhos i las restrantes rues; custruçon de la strada d’Angueira para Abelhanoso i pa las Trés Marras cun lhigaçon a Spanha; l saniamiento an todas las rues i casas; arranjo de todos ls caminos de l termo, custruçon de la nuoba Casa de la Scola i de la strada pa Bumioso, passando por San Joanico, i de la sede de la Associaçon Cultural i de la Junta. S’estas obras i melhoramientos públicos d’Angueira fúrun todos feitos apuis de ls anhos quarenta i até al final de l seclo passado, neste seclo, merécen tamien special refréncia: la custruçon de l Parque de Merendas i Zona Balnear de la Cabada, l melhoramiento de ls caminos antre San Sabastian, Terroso i la çuda de ls Regatos, la recuperaçon de las capielhas de San Miguel i de Sante Cristo, la custruçon de las charcas de Bal de Conde i de la Muola, la lhigaçon a la Anternet na sede de la Associaçon i de la Junta i la colocaçon de la antena de Telbison, feitas pula Junta de Fraguesia i la Comisson Fabriqueira d’Angueira; l calcetamiento de todas las rues, l arranjo de la Eigreija, de la Capielha de San Sabastian i a la buolta de la fuonte i de l chafariç de l Pilo i de l telhado de la sede de la Associaçon i de la Junta, la custruçon de las charcas de Bal de Xardon i de Balhe de l Quadro i la recuperaçon de l regadiu subsidiada pul gobierno, feitas pula Cámara de Bumioso i la Ounion de Fraguesias de Caçareilhos i Angueira, la Comisson Fabriqueira i la Diocese de Bergáncia i Miranda. Antre l final de l seclo passado i ls dies d’hoije, merécen tamien çtaque las obras de recuperaçon i de recustruçon d’algũas casas feitas puls sous duonhos.
Claro que réstran hoije inda muitas cousas por fazer an Angueira: recuperar las çudas, ls molinos i las casas de molineiro i apuiar la recuperaçon muitas casas de la poboaçon q’amanáçan rúina; custruçon dũa represa d’auga, antre la Cabanhona i la Senhora, ne l ribeiro de l Ramalhal ou na Retuorta, ne l ribeiro de ls Milanos; acesso a la Anternet an toda la poboaçon; fomentar l aporbeitamiento de las huortas i lhameiros eisistentes ne l termo.
Mas tornando a la casa de las Marreiras i al senhor Correia… L carro legeiro, la malhadeira i l gerador, que porduzie eiletrecidade pa la casa toda, stában la maior parte de l tiempo na garaige, qu’era mui grande, a sul de la casa, i tenie dues puortas d’antradas, ũa birada pa l ribeiro de l Balhe i outra pa l Cachon.
Apuis de la muorte de ls trés duonhos i de l ancéndio de la casa, quaije pul final de l seclo passado, ls sous hardeiros dórun-la a la Cámara de Bumioso. An pagas, la Junta i la Cámara mandórun botar abaixo parte de las paredes de la casa que dában pa la rue de l Cachon. Passados tantos anhos, inda agora hai l risco de l que restra d’algũas de las paredes cuntináren a zbarrulhar-se. Assi, esta parte de la rue de l Cachon i la casa nun pássan dũa rúina. Claro stá que serie bien melhor que, an beç de mandar botar las paredes abaixo, la Junta i la Cámara tubíssen mandado tapá-las pa las porteger i, quando possible, mas quanto antes melhor, ampeçássen las obras de recustruçon, tal cumo deberien fazer tamien cun las çudas, ls molinos i las casas de ls molineiros.


Casa de las Marreiras, tamien coincida cumo de la Dª Laura ou de l sr. Correia. Rúina bista de sul i norte
Zafertunadamente, la casa de las Marreiras stá hoije na zgrácia que se bei! Assi se bei tamien que bal mesmo la pena fazer doaçones a las outarquies, subretodo a la Cámara Munecipal de Bumioso, mas tamien a la Junta de la Ounion de Fraguesias de Caçareilhos i Angueira, pus, cula sue ancúria, amóstran saber cuidar tan bien deilhas…
Assi i todo, inda nun perdi la sprança de que un die la gente i ls amigos d’Angueira se póngan a recustruir i a dar dino porbeito a este eidefício, amostrando assi tamien l debido agradecimiento als doadores.
Bocabulairo \\ vocabulário
Acupaçon – ocupação, profissão \\ acupar – ocupar \\ adabinar – adivinhar \\ adregar – calhar \\ aire – ar \\ ala – asa, vamos \\ alhá – lá \\ alhebantar/do – levantar/do \\ al redor – à volta de \\ an – à volta em \\ amanaçar – ameaçar \\ ambolbido – envolvido \\ amentar – lembrar \\ amenudadamente – frequentemente \\ ampeçar – começar \\ ancaminar – encaminhar \\ ancapaç – incapaz \\ ancanhada – canalizada \\ ancargar-se – encarregar-se \\ ancéndio – incêndio \\ ancho – amplo \\ anclinar – inclinar \\ ancostado – encostado \\ ancruzelhada – cruzamento \\ anculhir/ido – encolher/ido \\ ancúria – incúria \\ andenheirado – pessoa com dinheiro \\ andicaçon – indicação \\ anfáncia – infância \\ anganhado – enganado \\ antermeado – alternado \\ anrezinado – zangado \\ anstruçon – instrução \\ anton – então \\ antrar/da – entrar/da \\ antre – entre \\ antrejeitada – habilidosa \\ ansaiar – ensaiar \\ anteirico – inteirinho \\ apuis – depois, após \\ armano – irmão \\ arrepelon – puxão de cabelo \\ arribar – aguentar, sobreviver \\ arrimado – encostado \\ arrincar – arrancar \\ assujeitar-se – sujeitar-se \\ astrebir-se – atrever-se \\ beç – vez \\ benir – vir \\ berano – verão \\ bileiro – natural ou habitante da Vila (Vimioso) \\ bidraça – janela em vidro \\ birge – virgem \\ boç – voz \\ bondar – bastar \\ brutico pa la letra – com dificuldades de aprendizagem \\ Bumioso – Vimioso \\ buolta – volta \\ buono – bom \\ burmeilho – vermelho \\ cachico – pedacito, pouquito \\ caçoar – troçar \\ caçuolo – recipiente de barro para conservar cozinhados \\ calecer l lhombo – aquecer o lombo, dar uma coça \\ caleija – viela \\ calhar – calar, calhar \\ cargado/ico – carregado/inho \\ casal – para além de casal de homem e mulher, significava também uma pequena propriedade de terra, toda murada, onde as vacas dormiam ao ar livre nas noites de verão \\ caterba – magote \\ çcuidar – descuidar \\ çcunfiar – desconfiar \\ cergento – sargento \\ chano – chão \\ cielo – céu \\ coincido – conhecido \\ coraige – coragem \\ çpindurado – dependurado \\ çtaque – destaque \\ çuda – açude \\ cu’el – com ele \\ cuidar – pensar, cuidar \\ culas – com as \\ culidade – qualidade \\ cumenéncia – bagatela \\ cumbibir – conviver \\ cumoquiera – talvez \\ cuncéncia – consciência \\ cundanado – condenado \\ cuntinar – continuar \\ cuntinidade – continuidade \\ cuntrairo – contrário \\ cuorpo – corpo \\ custruçon – rconstruçon \\ da peto – de propósito \\ debertido – divertido \\ decendéncia – descendência \\ defréncia – diferença \\ defrente – diferente \\ deimingo – domingo \\ desta feita – desta vez \\ duonho – dono \\ eideia – ideia \\ eilha – ela \\ eilhi – ali \\ eilustre – ilustre \\ eimbierno – inverno \\ eiqui – aqui \\ eisame d’admisson – exame de admissão ao liceu \\ friu – frio \\ fuonte – fonte \\ fuorça – força \\ garaige – garagem \\ inda/indas que – ainda/ainda que \\ jinela – janela \\ l/la – o/a \\ lhá – lá, além \\ lhana – lã \\ lhargo – largo \\ lhembráncia – lembrança \\ lhiçaces – alicerces \\ lhuç – luz \\ lhuna – lua \\ manhana – manhã \\ mano – mão \\ mantener – manter \\ maquila – maquia \\ marra – linha que separa os termos de duas localidades vizinhas \\ medrado – crescido \\ naciente – nascente \\ naide – ninguém \\ nible – nível \\ niebe –neve \\ nina – menina \\ ningun/niun – nenhum \\ nin sequiera – nem sequer \\ nũa – numa \\ nuite – noite \\ nun – não, em um \\ oubediéncia – obediência \\ oufício – ofício, profissão, trabalho \\ oumenos – pelo menos \\ ounion – união \\ oureilha – orelha \\ outoridade – autoridade \\ páixaro – pássaro \\ pa – para \\ pa lhá – para além \\ pana – bombazine \\ panho – pano \\ paiç – país \\ palo – pau \\ pelo – cabelo \\ percipal – principal \\ perro – cão \\ pie – pé \\ piedra – pedra \\ póngan (forma do verbo “poner”) ponham \\ poniente – poente \\ porbar – provar \\ porduzir – produzir \\ pori – por azar \\ porparar – preparar \\ porsor/a – professor/a \\ precurar – perguntar, procurar \\ proua – vaidade \\ pul – pelo \\ punta – ponta \\ puolo – pó \\ puorta – porta \\ purmeiro – primeiro \\ pus – pois \\ puxon – puxão \\ qualquiera – qualquer \\ questumar – costumar \\ quienquiera – quem quer que seja \\ ralo – raro \\ recheno – recheio \\ recustruçon – reconstruçon \\ refréncia – referência \\ reuga – régua \\ rezon – razão \\ riba – cima \\ rugido – barulho, ruído \\ rúina – ruína \\ scaleira – degrau, escada \\ screbir – escrever \\ scuitar – escutar \\ seclo – século \\ sencielho – singelo \\ sgueilha – esguelha \\ soalheira – exposto ao sol \\ sobrado – soalho, chão em madeira do piso de cima da casa \\ solo – só \\ soudoso – saudoso \\ soutordie – no dia seguinte \\ sperar – esperar \\ spetar – aplicar \\ spreitar – espreitar \\ squecer – esquecer \\ squierdo – esquerdo \\ stalhada – estalada, bofetada \\ star – estar \\ sticado – esticado \\ talbeç – talvez \\ téngan – (forma do verbo “tener”) tenham \\ trabiesso – travesso \\ túndia – coça \\ uolho – olho \\ yá – já \\ ye – (forma do verbo ser) é \\ zafertunadamente – infelizmente \\ zambuolto – desenvolto \\ zanquieto – irrequieto \\ zatában – (forma do verbo zatar) desatavam \\ zbarrulhar – deitar abaixo uma parede \\ zenhado – desenhado \\ zgrácia – desgraça \\ zinolho – joelho \\ znible – desnível \\ zdrobamiento – desdobramento
Para saber o significado de outras palavras, sugiro a consulta do sítio
http://www.mirandadodouro.com/dicionario/
A quem queira visualizar algumas fotos aéreas de Angueira, sugiro a consulta do blogue
http://portugalfotografiaaerea.blogspot.pt/2017/01/angueira.html
Caso queira saber a localização de alguns sítios do termo de Angueira, carregue no “link”:
www.openstreetmap.org/searchquery=Angueira%2C%20vimioso%2C%20portugal#map=12/
Se quiser ficar a saber um pouco mais sobre Angueira, pode ir até lá e/ou pedir a adesão a “Angueira Atalaia”, grupo do FaceBook:
3 respostas para “Las Armanas Marreiras i las Maneiras d’Ansinar d’Antigamente”
Gostei de ler o artigo em mirandês que tão bem retrata os tempos da escola primária dos anos 50 e 60, em Angueira, tal como acontecia em Carção, Algoso, Matela ou Vimioso, Campo de Viboras, etc etc… Obrigado.
CurtirCurtir
Lembro-me perfeitamente da professora D. Laura. Tinha eu 6 anos, entrei para a 1ª classe em outubro de 1962 e reformou-se em dezembro desse ano. Pegava na régua ou na vara e à primeira resposta errada, começava logo a bater. Várias vezes era vê-la a bater num colega com a num casaco de pana (bombazine), já estava tão impregnado de jiz que mal batia parecia uma nuvem de pó pelo ar. A outra colega chegou a rancar-lhe uma mão cheia de cabelos. Não sendo habitual nesta época, o pai da menina foi à escola e à nossa frente repreendeu a professora. Ela era muito severa! para nós foi um alívio ter-se reformado.
CurtirCurtir
Buonas recordaçones, pa tão malas metodologies!
La fuorça de l miedo ! …
An Malhadas nessa altura tenemos uña desse calatriz, que por sinal era bileira. Melhor suorte tenien ls rapazicos cun la filha de l sargento d’ Angueira. Era nuoba, buona cumo l bon pan, i guapa. Que anbeija!… Até la chamabámos Lurdinhas, tamanha la stima!
Mesmo nun tenendo sido mie porsora gostei muito de la ber hai alguns anhos datrás, anquanto que la bileira que sfolhava las oureilhas d ls menos besitados pula sperteza, nunca mais tube ganas de la ber.
Nun era apenas la pedagogia bigente, mas l guosto que l daba.
An tiempo de star al redor de l borralho, lhambrar isto ye algo nostálgico, mas tamien exporgatório.
Assi e todo, çculpai-me ls erros, mas dou-me ganas de me bingar, de quien mos proibie de falar na nuossa primeira Lhéngua.
Tengo dito!!!
Santas Fiestas! I haba salude!
Abraço arrochado
CurtirCurtir