Rezon de Ser de la Formaçon de ls Mobimientos Cíbicos “Rede Atalaia” i “Movimento Cultural da Terra de Miranda”

Nota Prévia: uma prevenção

Se não está familiarizada/o com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite emconsultar o dicionário cujo “link” pode encontrar no final do mesmo.

Algumas especificidades fonéticas e ortográficas da Língua Mirandesa

Embora o Português e o Mirandês tenham origem no Latim, pelas vicissitudes do processo histórico, seguiram percursos e tiveram formas de evolução diferenciados. Assim, paralelamente à evolução do galaico-português, ocorreu a do ásture-leonês, que, na Terra de Miranda, viria a chamar-se Mirandês. Daí que a Língua Mirandesa tenha algumas especificidades fonéticas e ortográficas próprias que a diferenciam do Português. Vejamos, então, algumas delas: em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas, no Mirandês é substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; o dígrafo ch lê-se sempre tch; o Mirandês – talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada – tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.

Agradecimentos

Agradeço a todas/os quantas/os, abnegadamente, disponibilizando o seu tempo e o seu saber à causa, contribuíram para a formação e às/aos que têm vindo a aderir e a apoiar os dois movimentos cívicos – Rede Atalaia e Movimento Cultural da Terra de Miranda –, criados em prol da resolução dos graves problemas que afetam o bem-estar, a língua e a cultura da população das localidades dos três municípios da Terra de Miranda.

Criaçon de ls Mobimientos Cíbicos Rede Atalaia i Movimento Cultural da Terra de Miranda

A la purmeira bista, teneran sido çfrentes las rezones que lhebórun alguns cidadanos de l cunceilho de Bumioso, por um lhado, i outros de ls cunceilhos de Miranda de l Douro i de Mogadouro, por outro, a criar estes dous mobimientos cíbicos.

La toma de cuncéncia de l mui alto númaro de abstençones nas Eileiçones Nacionales i, arriba de todo, nas Outárquicas de 2017, lhebou alguns cidadanos ouriginairos de bárias poboaçones de l cunceilho de Bumioso a, ne l final desse anho, dáren ls purmeiros passos pa la formaçon de la Rede Atalaia. Agregando 23 grupos, un a mais que las 22 poboaçones de l munecípio de Bumioso, fui criada a 6 janeiro de 2018 cumo forma de podéren tamien dar l sou cuntrebuto al Movimento pelo Interior. Stando persentes i anterbenindo nas einiciatibas deste mobimiento, nas quales apersentórun ls sous puntos de bista.

Dous anhos i un cachico mais apuis, a 6 de márcio de 2020, preacupados cul negócio de l trespasse de la sploraçon de seis barraiges – trés deilhas ne l Douro Anternacional i na Tierra de Miranda i outras tantas tamien ne l Nordeste Stramontano –, alguns cidadanos ouriginairos de bárias poboaçones de ls cunceilhos de Miranda de l Douro i de Mogadouro dórun ls purmeiros passos cun bista a la formaçon de l Movimento Cultural da Terra de Miranda. Arriba de todo, este mobimiento fui criado pa prebenir i alertar Sue Eiceléncia l Sr. Persidente de la República, l Gobierno, ls Deputados, ls Outarcas, ls Mirandeses, ls Purtueses i la Outoridade Tributaira pa l que poderie star a passar-se cul negócio de l trespasse de la sploraçon de las barraiges eisistentes i sploradas pula EDP – las de Miranda de l Douro i Picuote ne l cunceilho de Miranda de l Douro, la de Bemposta ne l cunceilho de Mogadouro i las restrantes noutros munecípios de Trás-ls-Montes. Ye que çcunfiaban que las ampresas ambolbidas neste negócio starien a porparar-se pa se çafáren de pagar ls debidos ampuostos. Assi, culas sues manobras, poderien perjudicar estes munecípios, negando-les l dreito a recebir la parte de ls mesmos, receita que, cumo todo lhieba a crer, les será debida.

Mas, pa lhá destas, que fúrun las mais próssimas, houbo inda outras rezones q’hai muito tiempo bénen perjudicando ls trés cunceilhos de la Tierra de Miranda – Miranda de l Douro, Mogadouro i Bumioso – i inda outros de l Nordeste Stramontano i que, cumo tal, lhebórun a la criaçon destes dous mobimientos: l squecimento, l abandono i la falta d’ambestimiento i de zambolbimiento a que, antes i apuis de l 25 de Abril de 1974, ls gobiernos les ténen cundanado; i, debido a isso, l amprobecimiento que lhebou a l’eimigraçon, al çpoboamiento, al ambelhecimiento de la populaçon, al ancerramiento de las bias de l camino de fierro i d’outros serbícios públicos eissenciales: scolas, houspital, stradas, carreiras, bancos, tribunales, correios, antre outros. Estes porblemas ajúdan-mos a antender l stado lhastimoso a que, ne ls dies d’hoije, chegou la demografie, l’eiconomie i la situaçon social de la gente de la Tierra de Miranta, de l Nordeste Stramuntano i de l Anterior de Pertual. Mas nun cuideis, pori, que ye por falta de recursos própios bien pul cuntrairo! , que chegórun a un stado de tal grabidade.

Ne l seclo passado, milhentas pessonas – dezenas de milhar deilhas de la Tierra de Miranda – fúrun forçadas, pus nun tubíran outro remédio, senó, eimigrar pa las Américas i, a partir de ls anhos 60, para outros çtinos na Ouropa, adonde, apuis de cunseguíren lhebar ls fameliares, refazírun las sues bidas. Assi i todo, las qu’eimigrórun pa países de l’Ouropa – arriba de todo pa la Fráncia i pa l’Almanha –, mantenendo las sues raízes, oumenos ũa beç por anho, quaije todas an agosto, tornában, i inda tórnan, a las sues tierras pa ber i matar soudades de la sue gente i tratar de las sues porpiadades. La maior parte deilhas (re)custruíran ou amanhórun las sues casas. I, cula eideia dun die tornáren, de beç, pa Pertual, muitas deilhas fúrun cumprando mais porpiadades. Assi, quando se reformórun, algũas tornórun de beç pa Pertual, mas la maior parte deilhas, pa podéren star perto de ls sous filhos i nietos, i de ls sous amigos i cuntinar a aceder als serbícios de salude desses países, pássan metade de l anho an cada lhado: ls meses mais frius, ou seia ne l outono i d’eimbierno, ne ls países para donde eimigrórun, i la outra metade, ne ls meses mais calientes, ou seia na primabera i ne l berano, an Pertual.

Atentos al que cuntina a passar-se i a la grabidade de la situaçon an que hoije s’ancóntran las poboaçones de ls trés cunceilhos de la Tierra de Miranda, ls dous mobimientos ténen inda mais cousas an quemun: cada qual, ne l tiempo próprio i a sou modo, publicou un lhibro adonde apersenta las sues maiores preacupaçones i dá cunta, a la populaçon i als outarcas, de las sues porpuostas de seluçon para aqueilhes que, ne l sou modo de ber, son ls maiores porblemas de l cunceilho de Bumioso i de la Tierra de Miranda: Concelho de Vimioso, O Desafio da Interioridade (2018), por parte de la Rede Atalaia; l Plano Estratégico da Terra de Miranda (2022), por parte de l Movimento Cultural da Terra de Miranda. Cumo se puode ber nestes lhibros, ls dous mobimientos ténen inda an quemun la maior parte de ls oubjetibos, preacupaçones i porpuostas de seluçon q’un i outro aperséntan. Bien bistas las cousas, cada qual a sou modo, ambos a dous se porpónen ajudar a rebitalizar las poboaçones de l cunceilho de Bumioso i de ls outros dous munecípios de la Tierra de Miranda.

Assi i todo, hai tamien algũas cousas que cfréncian estes dous mobimientos: la stratégia i la dinámica seguidas na dibulgaçon de las sues atebidades por parte de l Movimento Cultural da Terra de Miranda. Assi, an márcio i abril de 2020, inda antes de la sue formaçon, cuntando cula eisiténcia de bárias associaçones ne ls cunceilhos de Miranda de l Douro i de Mogadouro – Associaçon de la Lhéngua Mirandesa, Frauga, Lérias, Galandum Galundaina, Chocalheiro de Bemposta –, apostou an ambolber i mobelizar estas associaçones na formaçon i nas atebidades de l mobimiento. A 13 de julho, apersentou l sou Manifesto al Paíç nũa cunferéncia d’amprensa. Pa lhá disso, ten cunseguido tamien ambolber políticos de ls bários partidos i outarcas, jornalistas i las telbisones na dibulgaçon de quemunicados i nobidades subre l negócio de las barraiges. La clareza de l oubjetibo que lhebou ls fundadores de l mobimiento a ouníren-se i a criá-lo, l sou protagonismo, las sues strutura, forma de ourganizaçon, de debison de l trabalho i de dibulgaçon de la sue atebidade, juntamente culas peripécias de l negócio que parece séren scandolosas, fúrun l furmiento q’ajudou l mobimiento a crecer i a tornar-se mais coincido i, assi, a cunseguir l apoio i a tornar-se capaç de mobelizar mais gente ne l Paíç.

Por sue beç, apuis de criada, la Rede Atalaia fui tratando de la sue strutura ourganizacional i, cunsante iba oumentando l sou númaro d’aderentes an 17 de maio de 2018, tenie yá alcançado 5 450 adesones! , fui ponendo a funcionar l grupo i la páigina de cada poboaçon de l cunceilho. Passados trés ou quatro meses, todas las poboaçones de l cunceilho tenien ls sous grupos formados, las sues páiginas a funcionar i la maior parte deilhas ls sous admenistradores nomeados. Assi, grácias als admenistradores de ls grupos de las poboaçones, la Rede Atalaia, cachico a cachico ou seia, més a més , fui siempre crecendo, anté, antre ls que neilhas nacírun, eimigrados ou nó, ls sous decendientes i amigos, ne l final d’agosto de 2022, quedar a pouco mais de 200 nuobas adesones p’alcançar 18 000 ne l cunjunto de ls grupos i poboaçones de l cunceilho. Pa se perceber bien l segneficado de l númaro d’adesones, bonda lhembrar que, fazendo fé ne ls Censos de 2021, an 31 de dezembre desse anho, l cunceiho de Bumioso yá só tenerie un cachico mais de 4 100 moradores. Inda an 2018 i ne ls anhos a seguir, pa lhá de la participaçon nas einiciatibas de l Movimento pelo Interior, alguns de ls fundadores de la Rede Atalaia fúrun recebidos an oudiéncia por Sue Eiceléncia l Sr. Persidente de la República, cumbersórun cul menistro de l’Agricultura i, juntamente cul persidente de la Cámara Munecipal, recebírun ũa figura amportante de la política nacional na bejita que fizo a Bumioso. Cumo forma de sensibelizar a todos eilhes pa ls porblemas de l cunceilho, fazírun-le l’antrega de l lhibro Concelho de Vimioso, O Desafio da Interioridade. Pa lhá disso, l aderente, pintor i músico José Augusto Coelho tocou, pa Sue Eiceléncia, l hino de la Rede Atalaia, de l’autorie de Piedade Galhardo i musicada pul grupo Maranus, i antregou-le tamien l quadro Tia Papoila, l retrato dũa figura representatiba de l cunceilho de Bumioso, pintado por el.

Ne l miu modo de ber, pa la Rede Atalaia i l Movimento Cultural da Terra de Miranda tenéren inda mais fuorça, solo les falta dáren-se las manos i, caminando a la par i ounindo sfuorços antre eilhes i cula gente i culs outarcas de ls trés cunceilhos, eisegíren al Poder Central que les preste, agora, l’atençon i les faga la justícia, que, hai tiempo demais, les ye debida, mas les ben a ser negada: zambolber i rebitalizar la Tierra de Miranda, cumo tamien l Nordeste Stramuntano i todo l Anterior de l Paíç.

Todos trés la Tierra de Miranda, l Nordeste Stramuntano i todo l Anterior de l Paíç percísan, merécen i yá nun ye sin tiempo q’l Poder Central ampece a fazer-les la justícia que les ye debida, mas que, nun passando de la cepa tuorta, tarda demais. Seia cumo fur, muitos son yá ls cidadanos que nun stan çpuostos a quedáren mais tiempo, quetos, calhados i de manos atadas, a la spera que la seluçon de ls sous porblemas les caia de l cielo.

Fuorça i upa a todos eilhes!

Para saber o significado das palavras mais difíceis, carregue no “link”:

http://www.mirandadodouro.com/dicionario/

Se quiser aderir a qualquer dos 23 grupos da Rede Atalaia, basta acrescentar ao nome de cada localidade do concelho de Vimioso a palavra Atalaia. Pesquise, depois, o nome do(s) grupo(s) no Facebook e peça a sua adesão ao(s) mesmo(s).


Deixe um comentário

Preencha os seus dados abaixo ou clique em um ícone para log in:

Logo do WordPress.com

Você está comentando utilizando sua conta WordPress.com. Sair /  Alterar )

Foto do Facebook

Você está comentando utilizando sua conta Facebook. Sair /  Alterar )

Conectando a %s

%d blogueiros gostam disto: