Baláncio de l Blogue Angueira.net

Nota Prévia: uma prevenção

Se não está familiarizada/o com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite emconsultar o dicionário cujo “link” pode encontrar no final do mesmo.

Algumas especificidades fonéticas e ortográficas da Língua Mirandesa

Embora o Português e o Mirandês tenham origem no Latim, pelas vicissitudes do processo histórico, seguiram percursos e tiveram formas de evolução diferenciados. Assim, paralelamente à evolução do galaico-português, ocorreu a do ásture-leonês, que, na Terra de Miranda, viria a chamar-se Mirandês. Daí que a Língua Mirandesa tenha algumas especificidades fonéticas e ortográficas próprias que a diferenciam do Português. Vejamos, então, algumas delas: em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido escreve-se l, mas lê-se também al; o diminutivo das palavras derivadas portuguesas formado pelo acrescento do sufixo inho/a no Mirandês é substituído por ico/a e, menos frequentemente, por ito/a; as palavras que em Português terminam na vogal nasal ã, no Mirandês, perde o til e fica terminada em ana (ex.ºs: manhã/Manhana, marrã/marrana); salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas, no Mirandês é substituído pela letra n; geralmente, o inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; o dígrafo ch lê-se sempre tch; o Mirandês – talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada – tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.

Baláncio de quaije uito anhos de publicaçones subre Angueira

L final d’anho questuma ser l tiempo cierto pa se fazer qualquiera baláncio. Ye assi na eiconomie, nas ampresas, ne l Stado i ne ls serbícios públicos. Pus tamien a mi, que prezo la transparéncia, la prestaçon de cuntas i l dreito a la anformaçon, me parece que tengo algũas oubrigaçones an relaçon a quien ten tenido pacéncia i coraige pa me star a aturar, bendo ls testos que, zde 13 de abril de 2016, tengo benido a publicar ne l Blogue Angueira.net.

La maior parte deilhes screbi-los an Mirandés, la lhéngua que, an casa, era falada por mie mai i miu pai i sous filhos. Assi, fui an Mirandés que, tal cumo ls mius armanos, eicetuando l mais nuobo, you daprendi tamien a falar. Cumo tal, l Mirandés ye la mie purmeira lhéngua materna. Claro stá que tamien tengo screbido un ou outro testo an Pertués, la mie sigunda lhéngua, que daprendi a falar ne l cumbíbio cun outras pessonas de la gente fidalga d’Angueira, na eigreija i, apuis, quando, antre ls siete i ls dieç anhos, andei a la scola an Angueira, daprendi tamien a screbir.

Claro que nun fui nada fácele nin siempre pacífica la coeisisténcia de dues lhénguas na cabeça de l mesmo garoto. Bondará, a este respeito, ler l eicelente testo Dues Lhénguas de l eilustre i soudoso Amadeu Ferreira.

Apuis de me aposentar de la carreira d’anspetor de la Eiducaçon, pa nun me sentir einútele i sin acupaçon, dou-me na cabeça de, pula purmeira beç, ampeçar a screbir an Mirandés. Cumbenirá lhembrar que, quando era garoto i, bien anhos apuis, yá d’adulto, mi ralas serien las pessonas que screbien an Mirandés. Bá lá que, pa lhá de l soudoso i eilustre padre, i apuis doutor, António Mourinho, an debido tiempo, ampeçórun mais pessonas a screbir tamien an Mirandés. Antre todas eilhas, tengo que, arriba de todo, tornar a lhembrar outro eilustre studioso – zafertunadamente, tamien el yá zaparcido – mirandés, Amadeu Ferreira, de quien la lhéngua i la cultura mirandesas, sin squecer tamien Angueira, son mi grandes debedoras. A abaluar pulas ambestigaçones q’alhá fizo, puls testos que subre eilha screbiu i pula palestra q’alhá dou als partecipantes ne l Encontro dos Blogueiros do Praino, Amadeu Ferreira amostrou un special aprécio por Angueira, pul sou patrimonho, specialmente puls molinos mais antigos nas marges de la ribeira, i inda pula sue stória. Claro que outras/os hai que, seguindo tamien l eisemplo deilhes, pa lhá de studáren, screbíren i publicáren an Mirandés, fundórun i ténen benido a animar la Associaçon de la Lhéngua i Cultura Mirandesas. Grácias a outras/os i tamien a eilhes, bai yá para uns anhos que l Mirandés ampeçou a ser ansinado, purmeiro, an algũas scolas de l cunceilho de Miranda i, apuis, an algũas Associaçones de Stramuntanas an Lisboa i ne l Porto.

Se lirdes l testo De Trapos se Fai ũa Manta de Farrapos. Ls Porpósitos Deste Blogue (https://www.angueira.net/2016/04/19/33), que, an 19 de abril de 2016, publiquei ne l Blogue Angueira.net, podereis quedar a saber las rezones que me lhebórun a screbir estes testos.

La mie eideia era – i cuntina a ser – dar a coincer a las pessonas d’Angueira, als sous decendientes i a las de ls pobos bezinos, arriba de todo, de la Tierra de Miranda, un cachico de cumo era la bida de las pessonas d’antigamente. Abibando-les la mimória, poderan, assi, muitas deilhas lhembrar-se i matar soudades de la sue gente i d’Angueira.

Bamos aton a ber l quei, antre 13 de abril de 2016 i 31 de dezembre de 2022 (Gráf.º 1), se passou culs testos que tengo benido a screbir i a publicar ne l Blogue Angueira.net:

Eicetuando 2017, anho an que, por bias de tener stado acupado a dar formaçon als diretores de scolas i agrupamientos de scolas de l Norte, de l Centro, de Lisboa e Vale do Tejo, de l Alentejo i de l Algarve, publiquei mi pouquitos testos. Assi i todo, an 2017, l númaro de bejitantes de l Blogue fui maior q’l de 2016. Ne ls restrantes anhos, l númaro de bejitantes i de bisualizaçones fui oumentando todos ls anhos anté, an 31 de dezembre de 2022, alcançar un total de 15 127 bejitantes i de 25 421 bisualizaçones.

Cumo se puode ber ne l Quadro 1 i serie de sperar, Pertual, seguido por Spanha, Stados Ounidos, Fráncia i Brasil, son ls países cun mais bejitantes i bisualizaçones de todos ls testos. Solo nun me passarie pula cabeça que ls Stados Ounidos quedarien a la frente de la Fráncia i de l Brasil an númaro de bisualizaçones.

Bendo agora la çtribuiçon de bisualizaçones por Cuntinentes (Gráf.º 2), arriba de todo, l’Ouropa, mas tamien las Américas, çtácan-se de ls restantes. Ye na África q’hai menos bisualizaçones de ls testos de l Blogue. Assi i todo, quaije trés meses i meio antes de, a 13 de abril de 2023, cumpletar uito anhos, fui bejitado i bisualizado an 68 países. Bamos aton a ber ls dieç testos de l Blogue cun mais bisualizaçones (Quadro 2):

Ambora tenga sido publicado hai menos tiempo (2022), de todos ls testos, “Portugal de Lés a Lés”: Passaige de 2 400 “Motards” por Angueira, an pouco mais de meio anho, fui aquel que, ne l Blogue Angueira.net, tubo mais bisualizaçones. La rezon disso cumoquiera seia por tener sido bisto por alguns de ls partecipantes ne l çfile. Pa lhá disso, de todos ls testos de l Blogue, hai seis que ténen mais de 1 000 bisualizaçones, un cun mais de 900 i outro cun mais de 800, tenendo sido quatro deilhes publicados an 2016 i un – l sigundo mais bisto – an 2018.

Cumbenirá sclarecer que, ne l miu modo de ber, l testo que talbeç tenga sido mais bisto será La Compra dun Albardin na Feira de l Naso. Se calha, preguntareis bós: Mas por quei? Son dues las rezones: la purmeira, por tener sido publicado an cinco partes na “Fuolha Mirandesa”, por simpático cumbite i decison de l porsor, scritor i amigo Alfredo Cameirão, persidente de la Associaçon de la Lhéngua i de la Cultura Mirandesas i responsable pula dita “Fuolha“, an outras tantas eidiçones seguidas de l Jornal do Nordeste; la sigunda, por estas leituras nun stáren cuntablizadas ne l miu blogue.

Eiqui queda l mui agradecimiento i un abraço al dr. Alfredo Cameirão, scritor mirandés que leio cun grande agrado, porsor i pessona que muito admiro pul sou dinamismo i dedicaçon a la Tierra de Miranda i a la causa de la Lhéngua Mirandesa, sin squecer l Nordeste Stramuntano.

Hai inda outro texto, Bícios, Manhas i Artimanhas de l Burro de l Tiu Adriano, que, por tener sido partilhado ne l blogue dun amigo, las bisualizaçones deste testo ne l sou blogue tamien nun stan eiqui cuntablizadas.

Tengo q’acrecentar q’l oumento de l númaro de bejitantes i de bisualizaçones de ls testos de l Blogue Angueira.net se debe tamien a las paiginas, arriba de todo, stramuntanas de l FaceBook, algũas deilhas de la Diáspora i, cumo tal, çtinadas als nuossos eimigrantes. Eiqui queda tamien l miu agradecimiento a las i als administradoras/es dessas paiginas por me tenéren outorizado a partilhar neilhas ls testos de l Blogue.

Claro stá qu’inda réstran muitas outras stórias antressantes passadas antre la gente antiga d’Angueira i que fago tençon de, an debido tiempo, benir a publicar neste Blogue.

I, cumo, pula cierta, preguntarie Fernando Pessoa se screbisse an Mirandés: Baliu la pena?

Cuido que se puode dezir que si, q’l baláncio ye positibo. Hoije, mais pessonas sáben un cachico mais acerca d’Angueira, de la sue gente mais antiga, de ls porblemas mais defíceles q’hoije afétan la poboaçon, l sou termo i la gente q’alhá bibe. Alguns decendientes de pessonas d’Angueira, que, na purmeira metade i anté als anhos 60 de l seclo passado, fúrun oubrigados a eimigrar pa las Américas, mas, arriba de todo, pa l Brasil, tornórun a bejitar Angueira a ber i a saber de fameliares de sous pais que quedórun por Angueira ou qu’eimigrórun pa países de l’Ouropa.

A todas/os las/als amigas/os que ténen tenido la coraije pa se botáren a ler testos an Mirandés, parabienes i oubrigado, beisicos i abraços.

Buono Anho de 2023 a todas/os!

Bocabulairo \\vocabulário

Abaluar – avaliar \\ abibar – avivar \\ aire – ar \\ a la/al – à/ao \\ alhá – lá \\ alredores – arredores \\ amentar – referir, falar \\ ampeçar – começar \\ ampercípio – princípio \\ an – em \\ anganhar – enganar \\ anspetor – inspetor \\ anton/aton – então \\ antrar – entrar \\ antre – entre \\ aparcer – aparecer \\ apartar – separar \\ aprécio – apreço \\ apuis – após, depois \\ armano – irmão \\ arriba – acima \\ auga – água \\ baler – valer \\ balhe – vale \\ beç – vez \\ bejita/nte – visita/nte \\ berano – verão \\ bielho – velho \\ bien – bem \\ benido – (verbo benir) vindo \\ bondar – bastar \\ botar-se – pôr-se a fazer qualquer coisa \\ búltio – vulto \\ buntade – vontade \\ buolta – volta \\ cachico – pouquinho \\ calhar – acontecer por acaso, calar \\ causo – caso \\ çcanso – descanso \\ çcuidar – descuidar \\ çcunfiar – desconfiar \\ çfile – desfile \\ cheno – cheio \\ coincer – conhecer \\ coraige – coragem \\ çpachado – despachado \\ çpique – despique \\ c’ũa/c’un/cun – com uma/um, com \\ cul/a – com o/a \\ cumbenir – convir \\ cumoquiera – talvez \\ cunsante – consoante \\ cunta/r – conta/r \\ cuntablizado – contabilizado \\ decendiente – descendente \\ decison – decisão \\ deilha – dela \\ del – dele \\ dezir – dizer \\ dieç – dez \\ dreito – direito \\ dũa – duma \\ eilha – ela \\ eilhi – ali \\ eimbierno – inverno \\ eiqui – aqui \\ el – ele \\ fame – fome \\ feitiu – feitio \\ fondo – fundo \\ fuora – fora \\ houmenaige – homenagem \\ houmilde – humilde \\ huorta – horta \\ inda/s –ainda \\ l/la – o/a \\ lhá – lá \\ la – a \\ le – lhe \\ lhadeira – encosta \\ lhado – lado \\ lhargo/uito – largo/uinho \\ lhembrar – lembrar \\ mai – mãe \\ mala/o – má/mau, doente \\ manhana – manhã \\ mano – mão \\ marge – margem \\ mi – mim, muito \\ mie/miu – minha/meu \\ naciente – nascente \\ nacírun – (verbo nacer) nasceram \\ naide – ninguém \\ nel – nele \\ nin – nem \\ nin sequiera – nem sequer \\ niũa/ningũa – nem uma, nenhuma\\ nó/nun – não \\ nũa – numa \\ nuobo – novo \\ nuosso – nosso \\ oumenos – pelo menos \\ parcer – parecer \\ paixarada/páixaro – passarada/pássaro \\ palo – pau \\ pie – pé \\ poner – pôr \\ poniente – poente \\ porparar – preparar \\ porriba – por cima, do lado de cima \\ puonte – ponte \\ pul/a – pelo/a \\ puolo – pó \\ pus – pois \\ punton – pontão \\ quaije – quase \\ qualquiera – qualquer \\ quedar – ficar \\ quegirdes (forma do verbo querer) – quiserdes \\ rejistir – resistir \\ riba – cima \\ scaleiras – escadas \\ sclarecer – esclarecer \\ scuitar – escutar, ouvir \\ seclo – século \\ senó – senão \\ sfregante – instante \\ solo – só \\ Spanha – Espanha \\ spantar – espantar \\ spreitar – espreitar \\ stramuntano – transmontano \\ stubo/isse (verbo star) – esteve/ivesse \\ studar – estudar \\ suorte – sorte \\ talbeç – talvez \\ tempra – têmpera \\ tengo – (verbo tener) tenho \\ tie/tiu – tia, mulher, esposa/tio, homem, marido \\ tubo/isse (verbo tener) – teve/tivesse \\ ũa – uma \\ yerba – erva \\ zabafar – desabafar \\ zafertunadamente – infelizmente

Para saber o significado de outras palavras, carregue no “link”:

http://www.mirandadodouro.com/dicionario/Se quiser aderir a qualquer dos 23 grupos da Rede Atalaia, basta acrescentarao nome de cada localidade do concelho de Vimioso a palavra Atalaia. Pesquise, depois, o nome do(s) grupo(s) no Facebook e peça a sua adesão ao(s) mesmo(s).


Deixe um comentário

Preencha os seus dados abaixo ou clique em um ícone para log in:

Logo do WordPress.com

Você está comentando utilizando sua conta WordPress.com. Sair /  Alterar )

Foto do Facebook

Você está comentando utilizando sua conta Facebook. Sair /  Alterar )

Conectando a %s

%d blogueiros gostam disto: