Nota Prévia: uma prevenção
Se o/a leitor/a não está familiarizado/a com a Língua Mirandesa, sugiro que, para facilitar a compreensão do texto, o leia a meia-voz. Se, mesmo assim, sentir qualquer dificuldade em compreender o sentido ou descobrir o significado de alguma palavra menos usual ou cuja grafia se afasta mais da portuguesa, não hesite em consultar o Vocabulário que pode encontrar no final do mesmo.
Breves notas sobre a grafia do Mirandês
Em Mirandês, não se pronuncia o som v, que é substituído pelo da letra b; usualmente, o prefixo des é substituído, consoante os casos, por ç ou z no início da palavra; para não se confundir com a contração da preposição a com o artigo definido o, que, em Mirandês, se escreve e lê al, o artigo definido o escreve-se l, mas lê-se também al; salvo raras exceções, os ditongos nasais ão e õe escrevem-se an e on; o m final das palavras portuguesas é, no Mirandês, substituído pela letra n; geralmente, o l inicial das palavras é substituído pelo dígrafo lh; já o dígrafo ch, em Mirandês, lê-se sempre tch; talvez por, inicialmente, ser apenas uma língua falada, o Mirandês tende a contrair os pronomes, artigos, preposições e as conjunções com as palavras seguintes, quando estas são iniciadas por vogal.
Antroduçon
Alhá por haber an Angueira un casal coincido cumo ls Cucos – la alcunha que, cumoquiera por l’home ser minhoto i, cumo tal, benido de fuora i de loinje, le ponírun –, nun cuideis, pori, que ye subre la tie Cuca i l tiu Cuco ou algun filho deilhes que stou a screbir. Bonda ber qu’esse casal tubo trés filhos – dues moças i un moço. Assi, niun deilhes podie ser morgado. Nó, desta beç, nun stou a screbir subre ties i homes d’Angueira, mas subre páixaros: un par de cucos que se botou anté lhá i por alhá quedou ũa temporada: de la primabera anté al berano.
Cumo toda la giente sabe, cucos nun fáltan por ende. Aporbeitando la einocéncia d’outros páixaros, fazendo deilhes anjicos, amánhan maneira de lhebar la auga al sou molino: poner l uobo an nial alheno. Claro que só hai páixaros capazes destas maroscas, anquanto houbir outros que, sin çcunfiáren de nada, les garántan hospedarie i hospedaige i le críen l sou fihote. Anton, ls cucos, sin se reláren cun nada, ándan a la buona bida por donde calha, passando la maior parte de ls dies a cantar, a passear i a debertir-se. Anquanto isso, ls hospedeiros ándan todos afadigados i, cuidando star a criar l sou própio paixarico, ban-le mas ye criando, cun todos ls mimos, l pimpolho de ls çacanas. I, inda porriba, de grácia. Ne l final, ténen la paga de la criatura. Nun se cuntentando cun botar borda fuora de l nial, mesmo antes de salíren de l uobo, ls que seríen sous armanos de criaçon, l çafado inda les fai la çfeita de se poner a andar de casa – que ye cumo quien diç, de l nial – sin, oumenos, se çpedir deilhes.
Bamos, anton, a ber l que l par de cucos fui a fazer a Angueira i las buoltas que, por alhá, ambos a dous andubírun a dar i l que bírun pul termo.
Ls porparos
Nun bondando ũa beç na bida, ye cumo se todos ls anhos tubisse l’oubrigaçon d’ir an pelegrinaige a Meca, l par de cucos aparece quando stá a ampeçar la primabera. Cula sue maneira de ser i cumo questuma fazer quien nun ten parança nin paradeiro cierto, ne l sou bai i ben d’anho a anho, chégan ambos a dous a la par pa passar ũa temporada an Angueira. Aporbéitan tamien pa retemperar fuorças i gozar ls aires de l campo, tan saudables, tan buonos, que son cumo q’ũa bençon de l cielo ou de la natureza.
Benidos sabe Dius donde, mas passando pula Speciosa, nun deimingo de l final de márcio de l meio de l seclo passado, ban a dar a Cruç de Canto. Pulas Carbicas, ántran a par ne l termo d’Angueira. Sin se dáren de cunta, lhougo a seguir, stan yá ne Palancaricos i, apuis, ne ls Palancares. Antes de l Cascalhal, bíran caras a la Senhora de la Lhuç i ban a dar a las Queijeiras. Deilhi, bótan-se para Ourrieta ls Ninos i subrebólan la marra de l termo d’Angueira cul de la Speciosa, al lhado de la Cierba. Deixando la marra para trás i seguindo pula marge squierda de la ribeira d’Angueira, pássan de l Gago pa l Castro i, de las ruinas de l castro, ban a dar a l’açuda de ls Regatos, al fondo de l Juncal i al cimo de Terroso.
Al ber i quaije raspar ne ls galhos de riba de las arbes daquel choupal tan alto – si, que las fuolhas inda mal tenien ampeçado a arrebantar –, bira-se l macho pa la fémea i, an lhenguaige própia de cuco – que tenerei l cuidado de bos traduzir –, diç-le el:
– Stou tan stafado que me apetecie mesmo pousar eilhi an baixo naqueilha yerba pa çcansar un cachico!
– Pus oulha que you, pa lhá de l cansaço i dũa buona lharaita, stou inda c’ũa sede que nin te digo!
Assi, quédan eilhi a çcansar un cachico, a boer un golo d’auga nun de ls regatos i a quemer ũas paixarinas i lhibulinas qu’ eilhi ándan a bolar i inda uns grilhos que se bótan a caçar por antre las yerbas.
– Mas que bien se stá eiqui!… – diç el todo cunsolado.
– Ah, mas nun te squeças qu’inda tenemos que dar bien a la ala! – respunde-le eilha.
Bólan, anton, porriba de la caliendra caras al molino de las Trés Ruodas ou de ls Lucas, cumo ye coincido tamien. Deilhi, chubindo pa la Galharda, abáixan, apuis, pula olga de las Carbalhinas, pa la Yedra. Subrebolando la copa de ls freznos, uolmos, choupos i amineiros pa la outra marge, ban a dar al cimo de l’açuda de l molino de Terroso, l sítio adonde l ribeiro de la Puontelhina zauga na ribeira. Bótan-se, apuis, ribeiro arriba, antre ls montes de Peinha Ferreira i de Peinha de la Garça. Pul final de tarde, mal chégan a la peinha al fondo de la Puontelhina i póusan ne l cimo de l fragaredo, diç l Cuco pa la Cuca:
– Que stafa! Mas, hoije, ganhemos bien l die!
– Carai, se ganhemos! Stou tan stafadica! Por mi, quedábamos yá eiqui a drumir!
Claro que l Cuco nun se fizo de rogado. Assi i todo, inda antes de tratar de l que ls trai a Angueira, bótan-se a caçar uns sartigalhos i moscas pa la cena. Yá de papo cheno, bótan ũa oulhadela al redor. Parecendo agradar-le l sítio, cuntina la Cuca:
– Ls nuossos cumpadres stában carregadicos de rezon. Pul que yá bimos, parece-me que l termo d’Angueira ye mesmo de-lei pa passarmos ũa temporada i pa la nuossa criaçon!
– Staba un cachico çcunfiado, mas beio agora que nun mos anganhórun! Yá biste que guapo ye, eilhi, arriba i abaixo i dun lhado i doutro de l ribeiro?
– Mas que rico sítio adonde benimos a dar! Eiqui, al redor, parece mesmo l cielo!
La Peinha de la Puontelhina (retrato tirado na Páscoa)
Inda antes de se botáren a çcansar, cumbínan cumo han de fazer para ber l termo d’Angueira. Que, praino a praino, olga a olga, ourrieta a ourrieta, balhe a balhe, lhadeira a lhadeira, cabeço a cabeço, han de quedar a saber cumo ye. Calcúlan que, an bolandas por uns lhados i outros, han de tener acupaçon para ũa semana. Mas tiempo tenien eilhes de sobra…
Quemidos i buídos i cun todo cumbinado, bótan-se, anton si, a drumir çcansados.
Las andanças pul termo
Cumo por ende s’oube dezir, de manhana ye que s’ampeça l die. Mesmo nun sendo madrugadores, ne ls dies a seguir, ls cucos pónen-se a pie un cachico mais cedo de l que ye sou questume pa se botáren a fazer la ronda pul termo d’Angueira.
Sigunda, purmanhana, ribeiro arriba, alhá ban eilhes anté a las Cabecinas i, deilhi, por Peinha de la Garça, pa l fondo de las Funtaninas. Apuis, ribeira arriba, bólan pa las Carrasqueiras, las Ourreticas i l Juncal, anté al Gago. Dende, subrebolando la marra de l termo d’Angueira cul de Samartino, pássan de ls lhameiros de Belharino pa las tierras de Lhameira de Paiç, Marra Nuoba i de l Pico. Apartando-se, anton, de la marra, bíran caras a Bal de Conde i, pul Pereiro, ban a dar a la fuonte de ls Salgadeiros, quaije na marra de l termo d’Angueira cul de Samartino, sítio por donde, a outras horas de l die ou a la nuite, questúman passar la maior parte de ls cuntrabandistas.
Stafadicos de todo i cumo la fame nun era pouca, inda antes de çcansar un cachico, bótan-se a scarbar la tierra, a rebolar-se ne l puolo, a caçar i a quemer uns grilhos, sartigalhos i outros bechicos i a boer un golo d’auga na fuonte mesmo al lhado de l camino. De seguida, toca a drumir la séstia ne l fenanco de la touça de l lhameiro de riba.
A meia tarde, mal spértan, bólan, Malhadica arriba, anté Cruç Branca. Na ancruzelhada de l camino de Samartino para Abelhanoso cul que d’Angueira dá pa la caseta de las Trés Marras i adonde ls termos de ls trés pobos se tócan, acaba la marra de l termo d’Angueira cul de Samartino i ampeça la de l termo d’Angueira cul d’Abelhanoso.
Subrebolando l camino a la squierda de la marra caras a Angueira, pula Masseira, apuis de Cabeço Alto, antre Standeiro de Pardos i la Marmolina, bíran pa las Abelheiras. Dende, pul Barreiro, l Corisco i la Catalina, ban a dar als lhameiros de la Puontelhina. Bolando ribeiro abaixo, chégan a la peinha al fondo, donde, purmanhana, habien salido.
Inda antes de se botáren a quemer i a drumir, pónen-se a relhembrar l que bírun nesse die: ls lhameiros de la Puontelhina, las Funtaninas, de l Juncal, Belharino, Bal de Conde i de ls Salgadeiros, todos cun bien freznos, touças nas bordas i alguns salgueiros cerca de ls ribeiros; las huortas de las marges de la ribeira d’Angueira i de l ribeiro de la Puontelhina; tierras de sequeiro, ũas de fuolha, cun trigo i centeno inda berde i un ou outro carbalho alhá pul meio, i outras d’arada, qu’inda nun bai muito tiempo fúrun relbadas; tierras de monte, chenas de scobas, xaras, chougarços, carqueijas, spineiros, silbas, urzes, tomielhos, tomelhina, carrasqueiras, touças i, anté, trobisqueiras. Inda que, de berano, la maior parte destes sítios stéian secos i séian mui calientes, oumenos ls lhameiros i las huortas, por donde pássan ls ribeiros ou hai fuontes, son mais húmados i frescos.
– Qulha qu’inda nun antendi bien essa cousa de l cultibo de las tierras! An que se çfrencían las de fuolha de las d’arada? – pregunta l Cuco.
– Berás que, mesmo para ti, nun será ũa cousa defícel d’antender. Sabes, ponendo de parte ls lhameiros i las huortas, que son de regadiu, la maior parte de las tierras de l termo son de secadal. Anho a anho, nestas tierras, fai-se la rotacion de fuolha i d’arada. Se stá de fuolha, nesse anho, la tierra stá a porduzir trigo ou centeno, cunsante ye de melhor ou de pior culidade; se stá d’arada, bai a ser lhabrada trés bezes anté, na sementeira, ser tamien sembrada; se stá d’adil, queda, oumenos dous anhos, de çcanso, sin porduzir, senó, yerba pa ls ganados; se stá de monte, ye que só dá para lheinha ou mato pa las cabras l robéren. Para q’haia anquelíbrio, anquanto metade de las tierras de sequeiro de l termo stán de fuolha i a produzir, outra metade stan d’arada ou d’adil. Se, antre ls meses de outubre i de julho a seguir, las tierras stan de fuolha, solo pulas lhimpas ye que ls pastores puoden andar cul ganado nessa parte de l termo. Assi, nun admira q’ánden morticos q’acabe l acarreio pa botáren ls sous ganados a apanhar las spigas que, na segada, alhá quedórun pul chano. – splica-le la Cuca.
– Por mi, you quedaba siempre d’adil! Assi, ye que you staba bien!
– Lhougo me parciu qu’eras capaç de te salir c’ũa dessas!
Cumo se bei, hai ũa grande çfréncia antre la Cuca i l Cuco. Anquanto el, todo birado para fuora, parece tener la cabeça uoca i que só sirbe para anredar, eilha, mais birada para drento, ye, assi i todo, capaç de ber l que se passa a la sue buolta i de tratar de la bida.
Na ribeira, pa lhá de ls guarda-rius i lhabandeiras, bírun pitas d’auga i calandras a trates de l sou nial: las pitas d’auga antre las spadanhas i las calandras nas paredes a la buolta de l rodízio de ls molinos; ne ls lhameiros i nas touças, abistórun palombas trocales, gaios, picanços i, anté, carriças; ne l monte i nas tierras de cultibo, bandos de perdizes i rolas. Tamien bírun coneilhos, lhiebres, teixugos, ginetas i outros bichos, mas botórun-le pouca fé porque estes nun les dában para nada.
Alguns destes páixaros, tanto ls grandes cumo ls mais pequeinhos, fázen l nial ne l chano i antre la broça de qualquiera borda, seia dũa tierra, dũa cortina, dun lhameiro ou mesmo dun camino; outros nas trapolas, ne ls galhos ou na corona de ls uolmos ou de ls freznos, ne ls trampos de carbalhos ou de carrascos i outros anté nas paredes ou pegados a las fragas.
Cumo yá nun ye nada cedo i stan bien stafados, apuis de cenáren, bótan-se lhougo a drumir.
Soutordie, spertando cedo, bótan-se, pula Cortinona i puls lhameiros de l Rodelhon arriba. Inda antes de chégaren al camino antre estes lhameiros, bíran caras a Ourrieta Cabada Rigueiro i, passando pul Cabeço de la Bilha, pula Rebolheira i pul Milho, ban a dar al alto de la Bouça. Subrebolando la marra de l termo d’Angueira cul d’Abelhanoso, que bai pul cimo de ls montes, báixan pa la fuonte de Bal de Xardon. Bendo l’auga i las arbes al redor de l ribeiro i de la fuonte, eilhi quédan un stantico a componer l papo c’uns grilhos, sartigalhos i ũas paixarinas. I, claro, aporbéitan tamien pa boer un golo d’auga i çcançar un cachico.
A la tarde, bolando ribeiro abaixo, pula borda de ls lhameiros anté al fondo de l Absedo, bíran caras a Quebra Cambas. Apartando-se de la marra i subrebolando las Barreiras i las tierras la Chana, de Cabeço de Porros i de l Facho, bíran pa la Araúja. Cuntornando, pul fondo de la barreira, l Cabeço de la Quecolha, pássan de la Canhada de la Quecolha para Ourrieta l Castro, donde ban a dar al Boubon. Stafadicos de todo, abáncan nũa abrigada de la Caleija de Rompe Alforjas.
Apuis de cenáren, porpáran-se pa drumir nũa carbalheira. Mas, l ronco de l Cuco ye tan grande que la Cuca nun cunsigue ampeçar a drumir. Bai eilha, anton, c’ũa bicada, spérta-lo i diç-le:
– Oulha q’hoije, nas tierras d’arada, ne ls adiles, montes i lhameiros por donde passemos, bimos páixaros bien pequeinhos: coquelhadas, quetobias, rabialbas, folecras, chascos i pinches…
– Nun me digas que, an Bal de Xardon, nun biste la pita ciega q’andaba a mudar l nial de sítio i nun staba queta culs uobos?! Nun te squeças que bimos tamien outros bien grandes: aquel bando de parros ne l lhameiro de l fondo de l Rodelhon i pares de pegas i de cuorbos nas tierras i ne ls montes. Claro que nin pula cabeça me passou dezir-te pa spreitarmos l gabilan q’andaba a bolar bien alto, porriba deilhes.
Quarta, mal se zanjúan, de l fondo de l Cabeço de la Quecolha, subrebolando l’açuda de la Ribeira de Baixo, atrabéssan pa l Texugo, na outra marge de la ribeira, i ban a dar a la Fraga d’Águila, cerca de la marra de l termo d’Angueira culs de Abelhanoso i Çarapicos. Bolando, apuis, pulas huortas de l Prado arriba i a meia barreira de la Soalheira, de la Carbalheira bótan-se pa ls Absedos, l Riceiro de San Miguel i San Bartolomeu. Bólan, apuis, por Caminico Branco, anté al cimo de la Gralheira por donde passa la marra de l termo d’Angueira cul de Çarapicos. Mesmo tenendo muito que chubir, nistantico, ban a dar al cimo de l Sierro de ls Malhadales, adonde páran un cachico pa çcansar.
Alhá de l alto, an riba dun madronheiro, oulhando a toda la buolta, pónen-se a cuntemplar las bistas eilhi al redor: caras a naciente, béien, purmeiro, l pobo d’Angueira i, pa lhá de las Eiras Grandes, tierras de l Praino Mirandés anté Paradela i Spanha; caras a sul i a poniente, tierras, montes i sierras de ls cunceilhos de Mogadouro, Bumioso, Macedo i l cabeço d’Outeiro, de l cunceilho de Bergáncia; ls castielhos de Peinhas Roias, d’Algoso i d’Outeiro. Oulhando inda pa mais loinje i de sul pa poniente, abístan las sierras de Mogadouro, Bornes, Nogueira i Muntesino naqueilhes cunceilhos i de Sanábria, an Spanha, i, a norte, inda ls montes por donde passa la raia.
Claro que nun fui para ber outras tierras, montes i sierras que, nesse die, se botórun anté eilhi. Anton, bólan para Ourrieta Fonda i, birando caras al Marron i passando antre la Silha, ls Colmenales i Codessal, ban a dar al alto de l Sierro de San Joanico. Baixando, apuis, para Ourrieta Lhonga, bíran caras al Adilon i páran na fuonte de ls Chapaçales. Aporbéitan, anton, pa se rebocar, refrescar, quemer uns bechicos de l ribeiro i çcansar un cachico. Al final de tarde, passando riente a las ruinas de la capielha de San Miguel, bótan-se por Antrecaminos pa la Gadageda i Souganho. Al fondo de la cuosta, ne l pilico de Souganho, bíran caras a la Fraguita i bólan pa la Nalsa, adonde, cerca de l’açuda de l molino, cénan i pássan la nuite.
Pa lhá de la paixarada de ls outros dies, la Cuca dá-se fé de, na Fraga d’Águila, quaije al fondo de la barreira de la Gralheira birada pa l Cabeço de la Quecolha, al lhado i un cachico mais arriba de la marra de l termo d’Angueira culs de Abelhanoso i de Çarapicos, tener abistado ũa águila; mais adelantre, ne l Adilon, un bando d’abutros, milhafres i grifos, bolando an buolta, purmeiro, i, apuis, yá ne l chano, a trates dũa canhona muorta, cumoquiera ferrada pul lhobo. Claro que, cu’estes, qu’eilhi son tan ou inda mais fuorasteiros qu’eilhes, cula águila, cul gabilan i anté culs cuorbos, ls cucos nun son tontos pa se metéren. Ye que, cumo eilhes stan fartos de saber, por cada mala rés, hai siempre outra inda mais mala qu’eilha.
Cumo la giente questuma dezir, lhadron que rouba lhadron ten cien anhos de perdon. Mas hai que ber tamien que, subre la lhadronaige, las pessonas siempre fúrun dadas a eisageros. Assi, an beç de roubar i de cien, talbeç quérgan dezir anganhar i dieç. Bonda ber que mui ralas son las pessonas que chégan a cien anhos. Quanto mais páixaros!
Mas claro que nun era de chicha, i subretodo de la de canhona, que l par de cucos andaba a la precura. Anton, diç la Cuca:
– Alguns páixaros q’hoije bimos nas marges de la ribeira nun mos sírben para nada. L guarda-rius fai l nial anterrado nũa barranca i la lhabandeira ye mui pequerrica.
– Cumoquiera nun starás a pensar ne l nial de la águila ou de l gabilan?!… Oulha que, d’abes de rapinha, quanto mais loinje melhor!…
– Cousa acabada ye correr l termo todo a ber se damos mas ye cul nial doutros páixaros que mos sírban cumo debe ser!
– Pus que remédio teneremos! Çcunfio que nun mos faltará inda bien que ber!
Cumo, pa lhá de ls niales, les antressa tamien l sítio adonde ls páixaros les fázen, la Cuca pon-se a balanciar las bantaiges i ls ancumbenientes de ls sítios por donde passórun pa l sou antento:
– Yá bimos que las huortas i ls lhameiros son ne ls sítios mais frescos, adonde hai auga i stan siempre a passar pessonas i ándan bacas, mulas ou burros a pascer. Cu’estes animales nun hai porblema. Yá ls garotos nun son de cunfiança pus son capazes de tirar ls uobos ou la criaçon de qualquiera nial.
– Será, anton, melhor sculhirmos un sítio mais recatado por donde nun steia nin passe muita giente… – diç l Cuco.
– Cumo hoije biste, nas tierras de sequeiro que stubíren d’arada, ne l tiempo caliente, solo ls pastores ye que por alhá ándan culs ganados. Assi i todo, solo a la tardica i a nuite. Mas, sendo tan calientes, solo ls páixaros mais pequeinhos i ls que questúman fazer l nial ne l chano ye que páran por eilhi. Se las canhonas, ls cordeiricos i ls marones, las cabras i ls beches nun fázen mal als páixaros, yá ls perros son bien capazes de se botáren a chuchar ls uobos ou s’atiráren mesmo a la niada i la queméren.
– Para mais, tamien nun fáltan nestas tierras lhagartos, queluobras i outros bichos, todos eilhes tamien bien capazes de fazer l mesmo que ls perros.
Cumbínun, anton, cumpletar la ronda pul termo a ber se dan c’un sítio mais de-lei pa l sou antento.
Cumo qualquiera fémea ajuizada sabe, la maior parte de ls machos son uns pantomineiros i nun se puode cunfiar muito neilhes. Anton nestas cousas, andando siempre de cabeça ne l aire i a la ruoda, son mesmo un zastre. Bonda ber outra fémea a passar que qualquiera un ye bien capaç de s’antolhar d’eilha! I s’adrega dalgũa poner-se-le a jeito, perde mesmo la cabeça.
Spabilada cumo ye, la Cuca bien sabe cumo son las cousas i que proua nun le falta al sou Cuco. Assi, pul die, bai-le botando l’uolho, a ber se dá bida del. Pa lhá de nun le deixar apartar deilha, tamien nun le dá çcanso niun. Oumenos assi, queda cula certeza de que al sou, tal cumo a eilha, só há de apetecer-le caldo i palheiro. I esta reata le bonda pa l trazer siempre bien amarrado a eilha.
Soutordie, manhanica cedo, qu’inda mal se bei l Sol, deilhi, bótan-se pula Fuonte Santa, antre Telhado i las Aguçadeiras i puls Fuolharanços, anté las Eiricas. Subrebolando, apuis, antre ls lhameiros d’Ourrieta la Fuonte i las tierras de la Cundelheira i, de seguida, antre la Fraga i ls Chubiteiros, pula Queiruola, chégan al alto de l Pandon. Deilhi, bólan pa las Temadas i, apuis, por antre las Foias i l Queimado i l Cunho i Bal de Freixo, al lhado de las Lapas, ban a dar a Peinha la Bela. Deilhi, subrebolando la marra de l termo d’Angueira cul de Caçareilhos, bótan-se pul cimo de ls lhameiros i de las tierras de Lhatas de l Meio pa la Sculqueira, birando, apuis, caras als lhameiros de l Chapeiron. Cumo stan cansados i la fame i la sede les apértan un cachico, bótan-se a trates a uns sartigalhos, grilhos i scarabeilhos na beiga al redor i a boer un golo d’auga na fuonte de l Chapeiron. Alguns atabanos i moscas q’ándan a la ruoda deilhes sírben-le de subremesa. Aporbeitando ls galhos dũa carrasqueira de la borda de l camino, bótan-se a drumir la séstia.
De tarde, bolando porriba de Peinha Buieira i pul meio de la Stebica i antre la Mina i la Lhagona, puls Carreirones, ban a dar a la Cabadica. Cumo yá ye tarde i l cuorpo les pide çcanso, apuis de queméren uns becharocos, bótan-se a drumir. Mas, inda antes de cerráren ls uolhos, pónen-se, anton, a lhembrar l que bírun nesse die.
An Souganho i Telhado, uns cun juntas de bacas i outros cun pareilhas de bestas – mulas ou burros –, andádan yá alguns homes a lhabrar las sues huortas. A la frente dũa ou outra junta de bacas andaba un garotico. Cumoquiera, para qu’eilhas nun le fugíssen de l suco ou nun se botássen, pori, a las nabiças, a las coubes, a la cebada ou a la ferranha de la huorta al lhado. Talbeç sou pai, q’atrás deilhas i de guelhada an punho, iba agarrado a la charrua ou al arado, se tubisse squecido de les poner las cangalhas. Mais adelantre, nas tierras de la Fraga, de la Cundelheira, de ls Chubiteiros, de la Queiruola, de l Pandon i de las Temadas, que stában d’arada, tamien bírun algũas juntas de bacas i pareilhas de bestas a puxar l arado cul amo atrás deilhas a trates de les dar la purmeira lhabra de l anho: la relba.
Fuora ls lhameiros de l Cunho, Bal de Freixo, Lhatas de l Meio, Sculqueira i de l Chapeiron, l restro son tierras de l’Arena, que stan de fuolha. Nestes sítios hai muitos bercegos, própios pa las perdizes, ls paçpalhaços i alguns paixaricos mais pequeinhos fazéren l sou nial ne l chano, antre las yerbas ou ne l fenanco de las bordas de las paredes i a la buolta de las fragas. Mas tamien las rolas, palombas trocales, boubielhas i pegas puoden fazer ls sous ne ls freznos de ls lhameiros ou nas touças ou carrasqueiras dalgũa tierra.
Mas, stafadico de todo, bira-se l Cuco pa la Cuca:
– Stou tan cansado i sfameado que, por mi, tu ponies yá l uobo eiqui.
– Mas stás tonto ou quei? Saliste-me acá un amporén! Anton, diç-me acá: i yá me galheste, pori?
La Cuca, tal cumo la maior parte de las pessonas questuma fazer, nun staba para andar cun rigores de lhenguaige. Senó, an beç de galhar, talbeç dezisse cucar…
– Tenemos, anton, que tratar disso! – respunde-le l Cuco arregalando ls uolhos.
– Nun seias ampaciente! Nun bés qu’inda ye cedo demais?! Hai que dar tiempo al tiempo! Solo agora las páixaras mais tempranas stan a trates de fazer l nial! Inda hai que sperar uns dies anté q’ampécen cula postura!…
– Inda que me custe, teneremos, anton, que sperar mais uns dies!
– L remédio ye cuntinar a bolar pul termo a ber se, cun cachico mais de suorte, damos por ende c’un sítio melhor pa la hospedaige de l nuosso hardeiro i adonde púdamos star mais çcansados. Nun bés qu’estas son tierras de l’Arena i las queluobras i ls lhagartos q’ándan por ende? I, eiqui, tamien nun fáltan raposas! I todos estes bichos son bien capazes de se botáren a chuchar ls uobos ou a quemer la criaçon de qualquiera páixaro!
– Pus nin habie pensado nisso! Sós bien capaç de tener rezon!…
Sesta, purmanhana, mal se zanjúan, bólan caras a la Cruzica i al Spino. Ne l cimo de la Cuosta, bíran pa Cabeço l Cuorbo. Dende, subrebolando l ribeiro de la Cabanhona, ban a dar al Ramalhal. Passando al lhado de la Sapeira i antre ls Freznos i la Muola, bán a dar a las Palombeiras. Bolando, apuis, al lhado de l Cabeço de la Raposa i por Balhe de Quadro, chégan al Stante, yá quaije ne ls Malhados, adonde se bótan a quemer, a boer un golo d’auga i a çcansar un cachico.
De l Stante i de Balhe de l Quadro, subrebolando la marra antre ls termo d’Angueira i de Caçareilhos, caras a la Speciosa, pássan pa Bal Molhado. Quédan, assi, pa trás las tierras i ls lhameiros de l’Arena. Deilhi, bolando antre Trabacinos i l Carrasquito, Ourrieta Morena i Cabeça Gorda, Lhadron i las Lhameiras i al lhado de ls Pertueses, síguen, antre ls Milanos i las Peladas, por donde passa l ribeiro de ls Milanos. Un cachico mais adelantre, cun Cabeça Molhon a la squierda i l Cascalhal a la dreita, yá stafadicos de todo, chégan a la Retuorta, adonde ampeça l camino de Miranda.
Apuis de matáren la fame i la sede, bótan-se, anton, a drumir, que buntade disso yá nun les faltaba.
Ne ls sítios por donde andubírun, subretodo ne ls lhameiros de l Ramalhal, de la Sapeira, de la Muola, de las Palombeiras, de Balhe de l Quadro, de Bal Molhado, de Trabacinos i de las Lhameiras, i nas marges de ls ribeiros que, por ende, pássan, abistórun grande bariedade de páixaros, antre eilhes dous qu’inda nun habien bido an ningũa outra parte de l termo d’Angueira: milpiendras i chíncharas que só bírun nas Lhameiras.
Soutordie, mal çpunta l Sol, pónen-se a pie i bótan-se de la Retuorta anté al fondo de la Yedra i, ribeira abaixo, subrebolando las huortas de las marges de la ribeira, antre Cabeço Molhon i Ourrieta Caliente, ban a dar a la Senhora i al fondo de la Cabanhona, adonde l ribeiro cul mesmo nome zauga na ribeira. Claro que nun se demorórun muito tiempo eilhi. Ye que l molino staba a moler uns sacos de trigo i de centeno que dues moças de Abelhanoso, bien madrugadeiras i cada qual ne l sou burro, alhá tenien ido da peto pa moler.
Bolando, ribeira abaixo, subre la puonte de la Senhora i l Poço de l Canhiço, antre Cabeço l Cuorbo i l Tanque pa la Cabada, antre ls huortos, lhatas i lhameiros de l Múrio i de la Eigreija, l fondo de l Cachon i la Çanca i, riente a las casas, pul fondo de la huortas de Salina i de la Mediana, chégan als Puntones. Passando pulas huortas de l Areal, antre la Faceira de l Prado i la Faceira i subrebolando l’açuda de las Uolmedas, ban a dar a la Faceira de Telhado i a las Antraugas, adonde, cerca dun uolmo, páran pa quemer i matar la sede i çcansar un cachico. Que nin auga, nin moscas, nin atabanos, nin grilhos, nin paixarinas, nin lhibulinas i anté maris tresas le fáltan nas bordas de la ribeira i de la caliendra nin nas beigas antre ambas.
De tarde, bótan-se por Cabeço la Binha arriba, al lhado de todas aqueilhas huortas de las Uolmedas i de la Faceira, i passando de l Nabalho pa la Canhada, porriba de l palombar, ban a dar als lhameiros de la Francosa i, por eilhi arriba, a Boca ls Balhes. Dende, bíran pa las binhas de l cimo de Boca ls Balhes. Bolando, apuis, antre la Caleija de la Francosa i l Lhombo de las Eiras i al lhado de l Balhe, ban a dar a las Eiras Grandes i als Penhones. Eilhi, páran un cachico para, nun sfregante, dar ũa bista d’uolhos a la poboaçon.
Mas, ala que se fai tarde. Que, nun sendo tiempo para essas cousas, desta beç, de bistas yá chega. Anton, subrebolando l camino antre l Cuntorno i Ourrieta Caliente, chégan al Pilico de Fuontecinas. Botando-se, apuis, pul ribeiro de Fuontecinas arriba, ban a dar Peinha Ferreira, donde bíran pa la Cortinona i ban a dar al fondo de la Puontelhina, a la peinha adonde yá tenien drumido dues nuites.
Nesse die, cerca de la ribeira, ciguonhas, pitas d’auga, melros, calandras, guarda-rius, lhabandeiras, reissenhores i inda outros páixaros bírun por eilhi a la farta. A nun ser ls melros i ls reissenhores, que les podien serbir, inda que naquel sítio nó, ls outros páixaros, uns por séren grandes i outros mui pequerricos, nun les serbien para nada.
Ambora stando a çponer-se, inda se bien ũas racicas de Sol. Yá prontos pa se botáren a quemer, óuben, anton, un moucho a piar. Un cachico mais tarde, pul lhusque-fusque, porparában-se yá pa drumir, ampécan a oubir tamien ũa cruja a piar. Nin un nin outra les parciu star mi loinje deilhes. Assi i todo, la fadiga era tanta que, nistantico, stan yá a drumir.
Soutordie, sábado, findada la ronda pul termo, puoden, anton, dar-se a la perguícia. Assi i todo, bótan-se a fazer l sou baláncio a ber se dán cun sítio i cul páixaro q’han de scolher pa quedáren a saber l nial adonde la Cuca habie de poner l sou uobo.
Ampeçando, anton, por falar de ls páixaros que, nessa semana, tenien bido, bira-se la Cuca pa l Cuco:
– Nun cuides, pori, que qualquiera nial mos sirbe. De todos ls que bimos, inda nin sei an que nial i de que páixaro bou a poner l uobo…
– Si, lhembra-me de ber la pita ciega a scarbar ũa poça na borda dũa touça pa poner ls uobos. I, nun bonda nun le botar cama, qu’inda nun staba queta culs uobos, andando a mudá-los bárias bezes de sítio.
– Apenas bou a cair n’asneira de poner l’uobo ne l nial deilha nin de la perdiç, de l paçpalhaço, de la quetobia, de la coquelhada, de la chínchara i inda doutros páixaros q’ándan pul monte, pulas tierras i puls lhameiros ou mesmo na auga!
– Mas, anton, porquei?
– Anton tu nun bés que la maior parte deilhes fázen l nial ne l chano, na broça de la borda dũa parede dun lhameiro, dũa cortina ou dũa tierra ou ne l meio de la yerba dun trigal i anté nas spadanhas subre la auga de la ribeira?!
– Si, i que mal hai nisso?
– Carai, ls machos sodes mesmo chochicos de todo! Nin sei pa que quereis la cabeça! Quaije parece que la buossa ye uoca, que nun ten nada alhá drento i nun fui feita pa pensar sequiera un cachico!
– Bá, nun te anrezines!…
– Aton, tu nun bés q’assi, qualquiera queluobra, lhagarto ou outro bicho que beia l nial inda se bota, pori, a chuchar ls uobos ou a quemer ls paixaricos?!
– Pus tenes rezon… Bonda ber la raposa!
– Inda te digo mais… Sabes que, mal nácen, ls perdigones i ls paixaricos de l paçpalhaço i de la pita ciega bótan-se para fuora de l nial i ampeçan lhougo a andar i a fugir atrás de la mai? I, se bien calha, ls de la pita d’auga, inda que na auga i a nadar, son capazes de fazer l mesmo!
– Cumoquiera, niun nial destes páixaros seia de-lei pa l nuosso antento. Pa nin falar d’abutros, nin d’abes de rapinha, de l cuorbo, nin de l pardal, de l stornino i de la andorina, páixaros q’ándan pul pobo. Mas nun te squeças de la palomba trocal, de la rola, de l gaio, de l picanço, de la boubielha, de la pega, de la milpiendra, de l pinche, de la calandra, de l guarda-rius, de la lhabandeira…
– Tamien ne l nial dalgun de ls q’acabeste de dezir, apenas bou a poner l’uobo…
– Mas porquei?
– Uns pónen muitos uobos, outros poucos; uns pónen-los mi grandes i outros mui pequerricos; inda outros pónen-los mais queloridos i mui çfrentes de ls mius; outros antérran-los nun buraco; i inda outros pónen-los an sítios mui altos ou por donde passa muita giente.
– Tamien nun seias tan eisigente!…
– Bacatela! Tenemos ye que ber melhor, a la buolta deste sítio, que naide eiqui ben, a ber se damos c’un que seia melhor qu’estes.
– Ah pus claro! L sítio tamien ye mui amportante. Ye que, cumo yá bimos, nun puode ser adonde steia siempre a passar giente, nin haia muitos bichos; nun seia mui húmado, nin mui seco; i nin mui alto, nin anterrado ou ne l chano.
La scuolha de l nial i de l páixaro
A las bezes, mesmo sin querer nin saber porquei, bolbemos al sítio adonde purmeiro cheguemos. Quando tornamos alhá, quedamos spantados al ber que ye nesse sítio que mos sentimos bien. Fui l que se passou culs cucos, quando, pula terceira beç, fúrun a parar a la peinha al fondo de la Puontelhina.
Apuis dũa semana de, afadigados nas sues andanças pul termo d’Angueira, andáren a la porcura de l nial dun páixaro para, mais tarde, la fémea poner l sou uobo, ls cucos quaije se squecírun de que, a las bezes, l que mais mos agrada i antressa stá mesmo a la nuossa frente. Nun sei porquei, somos lhebados a oulhar pa l que stá loinje i a nun ber l que tenemos mesmo a la frente de ls uolhos. Será que mos passa, pori, cumo a aqueilhas pessonas q’ándan antretenidas a besitar outros países i que çconhécen grande parte de l sou? Anté parece q’ándan a la porcura d’algo que, tenendo-lo an falha, percísan d’anchir alhá drento.
Nũa besita a qualquiera sítio, hai, oumenos, dues maneiras de ber: ũa superficial i outra an prefundidade. Se la purmeira, sendo de relhance, só dá para ber las cousas pula rama, la sigunda dá pa las ber melhor, dando la atençon debida als pormenores. Assi i todo, coincer mundo nun ye tiempo perdido nin fai mal a naide.
Acabada la ronda pul termo i bido l que quejírun i les daba jeito ber, ls cucos quédan-se uns dies puls alredores de la Puontelhina, l sítio que sculhírun para acampar. Scusado será lhembrar que, cumo dizen que Dius fizo quando acabou de criar l mondo, tamien eilhes, al sétimo die, percisában i aporbéitan, oumenos l deimingo, para folgar.
Tenendo yá corrido muito mundo, culas sues buoltas pul termo, ls cucos quédan mesmo zlhumbrados cun Angueira. I nun ye d’admirar nin causo para menos. Ye que, seia pa ls lhados de Samartino, de la Speciosa, de Caçareilhos, de San Joanico, de Çarapicos ou de Abelhanoso; seia mais perto ou mais loinje de l pobo; seia monte, scampado ou praino; seia ne ls lhameiros, huortas ou tierras de cultibo; seia nas de l’Arena ou nas outras tierras; seia nas marges, ribeira abaixo ou ribeira arriba, ou loinje de la ribeira ou dalgun ribeiro; seia ne ls molinos ou nas açudas, an qualquiera lhado, ye todo tan ancantador que l mais defícel ye sculhir. Cun tanta bariedade de paisaiges, dá para qualquiera un passar alhá bien tiempo sin s’anfadar.
Ne l final d’abril, se, de die, fai sol, nun cuideis, pori, que la caloraça nun s’aguanta. Mas las nuites, ũas anubradas i mais scuras i outras strelhadas i mais claras, son inda bien frescas. De l lhado de Samartino, inda assopra l sieiro, aquel bento que nin culas prumas se dá bida del.
Nũa abrigada a meio de l fragaredo, la Cuca aporbeita l fenanco i porpara la cama para ambos a dous. Arrimados un al outro, bien acunchegadicos i a la lhuç de l lhunar, alhá s’amánhan i se calécen cumo puoden nas nuites qu’eilhi drúmen. Bá lá que nun stá de gelada, senó, cuitadicos, cumoquiera las passarien meio atrecidos ou anté mesmo todos angaranhidos.
Mas, antrando maio, l tiempo amaina. Assi, alhá ándan ambos a dous d’ala dada por donde calha. Cumo quien nun quier la cousa, cul sou bagar, mas cun oulhar curioso, spréitan ls outros páixaros, a ber s’apánhan algun par mais zaporcatado para, mais tarde, la Cuca, fazendo-se de cumbidada, le besitar l nial i alhá poner l sou uobo antre ls deilhes.
Çfrentes de ls outros páixaros, mesmo daqueilhes que, andando pul mundo, nun ténen pouso cierto, ls cucos son fuorasteiros an qualquiera lhugar. Assi i todo, bendo ls outros, nun les quédan atrás. Anton, quando les dir na gana, tamien eilhes, nun arrebatamiento ameroso, fazendo dun lhameiro anxobal i de la yerba lhençoles, han de spormentar aqueilha cama berde i fofa.
I mal serie que nun fússen tamien eilhes petiscando un cachico…
Nun sendo de se çcuidar nin de çperdiçar l sou tiempo, la Cuca trata, anton, de ls porparos para oumentar la família. Que l Cuco nun era daqueilhes que percisában que les assobiássen pa buer. Apuis de le trazer bien dies a pan i auga, que ye cumo quien diç, a la spera i a refrear ls ánimos un ror de tiempo, la Cuca alhá s’anima i s’amostra pronta pa se botar als rituales amerosos.
Anton, ũa manhana de sol, bólan, ribeiro arriba, anté al purmeiro lhameiro q’ancóntran. I, sin sperar mais, ye mesmo eilhi, na borda por donde passa l ribeiro, que se bótan a brincar, a aqueilhas cuntas que tenien inda que fazer. Bai, anton, la Cuca ampeça a arrepinchar l Cuco. Bendo l qu’eilha querie, anton el pon-se a sfregar las sues nas prumas deilha. I, desta beç, la Cuca nun se fai rogada nin le queda atrás. Apuis dũas bicadicas amerosas del, eilha acruca-se na yerba. Bai, anton, el bota-se a las scarranchinas deilha. I, pa facelitar la cousa, la Cuca lhebanta l rabo i scarrancha las patas. Passado un cachico, abre i stica las alas, dando seinha de star yá sastifeita.
L ribeiro de la Puontelhina
Claro que l Cuco, nun sendo de se squecer de la sue oubrigaçon – galhar la Cuca –, andaba cu’esta lhembrança siempre na cabeça. Báh!… se calha, an beç de galhar – qu’isso ye l que l galho fai a la galhina –, cumoquiera serie mais própio screbir cucar. Mas, hábitos son hábitos… i la maneira de falar i de screbir nun deixa de ser tamien un hábito.
– Anté q’anfin!… Andaba acá c’ũa gana! Nun fusses tu tan ciumenta i inda… – diç l Cuco.
– Calha-te alhá sou pantomineiro! Saliste-me acá un criqueiro! Cun tanta deboçon que tenes pula cousa, quien t’oubir há de dezir que só pensas nisso! – anterrumpe-lo la Cuca.
Cumprida esta oubrigaçon, pa lhá de hospedarie adonde la Cuca poner l sou uobo, inda les falta amanhar tamien hospedaige i hospedeiros pa la criaçon de l hardeiro. Anton, alhá de riba de la peinha, achegadicos un al outro, la Cuca i l Cuco, cumo buonos mirones i cun sou bagar, ban seguindo ls páixaros, q’ándan por eilhi al redor i les spértan maior atençon: un par de reissenhores i outro de melros. Siempre cu’eilhes debaixo d’uolho, çfarçadamente, bótan-se a rondar, por eilhi a la buolta, a spreitá-los. D’oubido i uolho bien listos, çcúitan, stúdan i trátan de seguir, cun oulhar antresseio, l bolo dun par i doutro. Bendo andar ls dous pares siempre por eilhi, inda que cada qual an sou galho, cumoquiera, seran bezinos i staran a cuidar de fazer ls sous niales nó mui loinje deilhi nin un de l’outro.
Macho i fémea d’ambos ls pares ándan, ribeiro abaixo i ribeiro arriba, chochicos de todo, ambeiçados un pul outro. Assi, l par de cucos assiste, purmeiro, al prenúncio ameroso, apuis, al namorico i, finalmente, a aquel abraço ampetuoso de l macho a las scarranchinas de la sue fémea.
Deilhi de riba, de l alto de l sou barandin, na spera de quien spreita, çfarçando la eideia que ténen ou l que les bai na cabeça, ls cucos ban botando l’uolho als pares de reissenhores i de melros, inda bien nuobos, que parécen heisitar na scuolha de l sítio adonde fazer l sou sinal: l galho de la uolmeira ou de la freixeira, mais arriba na outra lhadeira ou mais abaixo na borda daqueilha beiga, mesmo al fondo de la barreira, cerca de l regato fino i fresco. Die a die, ban-les seguindo, cun antresse çfarçado. Béien-los, anton, a passar i a parar antre l arboledo de la barreira un cachico abaixo i de l outro lhado de l fragaredo.
Ne ls dies a seguir, cuntínan por eilhi todos afadigados i, cachico a cachico, cada qual c’ũa palhica, ũa yerbica ou ũa raiç ne l bico. Dous a dous, alhá ándan eilhes na canseira d’amanhar l sou nial: a antrelhaçar ls ramicos, las yerbas i raízes, a poner las prumas i a amanhar la cama. Anté que la obra steia toda feita: sigura, bien amanhada, cumpleta, purfeita.
Acabado l trabalho, ũa tarde cada un de ls pares arreda-se de l sítio adonde questuma parar. Anton, ls cucos bólan de la ribanceira pa la touça na barreira de la outra marge, quaije apegada al ribeiro. Poulando de galho an galho, bótan-se a ber se dan cul nial que, ne ls últimos dies, un i outro, por eilhi, tenien andado a trates de fazer. Spreitando antre ls amineiros, las uolmeiras, las freixeiras, ls spineiros i las silbas al fondo de l arboledo, mesmo adonde ampéçan las fróncias de l meio de la bara maior dũa freixeira, dan cul nial de ls melros. Un cachico mais abaixo de la barreira, antre ũas fróncias de carbalho, de frezno i un spineiro, arrodiado i tapado por ũas silbicas, alhá stá l nial de ls reissenhores.
S’un home se ponisse eilhi a ber ls niales de ls dous pares, anquanto la altura d’l de ls melros le darie talbeç pul peito, l de ls reissenhores nin pula cinta le darie.
Ponendo-se a spreitar i a ber melhor l nial de ls reissenhores, diç la Cuca:
– Que guapa casa! Que rica morada! Airada, sigura, houmilde, mas de tan buono gusto! I que buona custruçon! Stá mesmo de-lei i cumo debe ser!
– Pus tu ye que sabes!… Se ye l que mais te agrada, ye este que mos antressa!
Cu’aquel modo própio de quien nun quier la cousa, l par de cucos, fingindo-se zantressados, ban porparando la rateira. Mas aguárdan, sin priessas, l bagaroso passar de ls dies. Çfarçadamente, ban-se, anton, arrimando un cachico mais a cada qual de ls dous pares pa ls spreitar, seguir, studar i çcuitar melhor i, assi, scolher bien l albo que tenien an bista: nin mais nin menos que l casal de reissenhores, inda bien nuobos i, que, por eilhi, ándan. Eilha na postura de ls uobos ne l nial, pa lhá i un cachico abaixo de l fragaredo, mas al redor de l ribeiro, i el a fazé-le cumpanha.
I, antre bicos, l Cuco comenta:
– Oulha que nin un nin outro son nada desaires!
– Desaires?! Oulha que tu!… Mas tu biste bien? Son mas ye bien pimpones i eilegantes! Biste bien aqueilhas prumas? Que guapa bestimenta! I, anton, cantar!… Cántan que ye un primor!
– Ténes rezon! Ye mesmo un casal cumo este que mos fai falta!
– I biste bien la purfeiçon de l sou nial? Acá para mi, cumo este, deficelmente, ancuntraremos outro par!
Ls cucos ban acumpanhando l poner de ls uobos, un a un, que spréitan antressados. Ambréian l sou tiempo. Regístran hábitos, rutinas, ritmos, tiempos i mobimientos. Bótan-se mesmo a adbinar yá l resultado. I, antes que la fetura mai abanque an casa – quier dezir, ne nial –, i, ampeçando l chuoco, quede de quarentena, l par de cucos spera pul tiempo cierto. La Cuca dá-se, anton, de cunta que, indas que por un stantico, l nial stá sin naide i sin begiláncia. Toda sorrateira, bota-se, anton, anté lhá i força l’antrada. De patas abiertas subre las bordas de l nial, de ls trés uobos q’alhá stan, chucha un i pon outro. Nun ban, pori, ls duonhos çcunfiar de la marosca, çfarça l sou uobo antre ls outros dous de reissenhor.
La criacon de l morgado
Nun sendo pais znaturados, ũa beç ou outra, ls cucos ban spreitando i dando ũa oulhadela al nial adonde, bai yá para uns dies, la Cuca puso l uobo. Sin dáren nas bistas, míran l chuoco de la hospedeira. Ye que la Cuca andaba cismada na eideia de que la mai adotiba, nun sendo de subreciente cunfiança, fusse, pori, çcuidar-se ne l chuoco de l’uobo i na criaçon de l sou filhote. Mas, bendo todo l qu’eilha fai, admira-se de star siempre ne l nial. Cumoquiera, l macho le traga l çubiaco para eilha s’alimentar i, assi, nun tenga q’anterrumper l chuoco i stragar todo.
– Anton, yá se te tirou la cisma de la cabeça? – pregunta-le l Cuco.
– Si, agora que bi cumo eilha fai, stou bien mais çcansada!
– Anton, tenemos q’amanhar maneira d’acupar l tiempo!
– I se, cumo qualquiera fuorasteito, fússemos a ber melhor l q’hai pul termo?
– Pul termo i pul pobo… qu’inda quaije nin bimos nada! – acrecenta el.
– Si, que star eiqui i nun ber la poboaçon ye quaije, cumo diç la giente, star na eigreija i nun ber ls santos ou ir a Roma i nun ber l papa.
– Assi, siempre mos çtraímos mais un cachico i tamien nun mos riende tanto l tiempo…
– I siempre teneremos que cuontar als nuossos cumpadres, q’ándan por outros lhados, bien loinje d’eiqui… – diç la Cuca.
Cumbencidos que l’amanhórun un sítio siguro, hospedarie i hospedeiros ciertos pa la hospedaige i la criaçon de l sou hardeiro, anquanto aguárdan que naça, déixan-se de coutelas. Sin qualquiera preacupaçon, passéian, sáltan, cántan i adbírten-se pulas lhadeiras, barrancas i beigas de l ribeiro i por outros sítios de l termo. Que ls pais adotibos, sin se dáren de cunta, i, inda porriba, de grácia, cuidaran del cula maior dedicaçon de l mundo.
Bótan-se, anton, a bolar por donde calha i les dá na gana. De manhana, puls montes, tierras i beigas al redor de la peinha; pul meio de l die, toca a caçar nas beigas de las fuontes ou de las marges de ls ribeiros i a petiscar i a regalar-se c’uns bechicos que son mesmo un mimo. Cun gusto refinado, aprecían la lhambarice. Yá de papo cheno, bótan-se a drumir la séstia nũa selombra fresca, que yá fai calor. Se calha de stáren cerca dun filico d’auga fresca, aporbéitan p’amansiar la sede, a ber se l’auga les dá tamien ũa ajudica ne l trabalho de l papo i a la tripa. A las bezes, antreténen-se a arrepinchar-se i a refrescar-se. A meia tarde, ban anté ũa touça ou ũa carrasqueira i el bota-se a cantar al zafio cun outros cucos. A la tardica, alhá tórnan pa passar la nuite na fraga de la Puontelhina.
Tanto na ida cumo na buolta, la hospedeira alhá stá a chuocar ls uobos. Quédan, anton, inda mais çcansados. Assi i todo, a las bezes, quando calha de stáren por eilhi, la Cuca inda bai botando un uolho na hospedarie, pa s’assigurar que tudo bai bien i stá cumo debe ser. Antressados ne l calecimento, acumpánhan l germinar de l sou rebento. I nun s’apouquéntan. Aguárdan, pacientemente, pul nacimento del, que, bagarosamente, bai crecendo drento de l uobo. Que la sue beç nun há de tardar. Anté q’ũa manhana, dando-se de cunta que la hospedeira saliu un cachico, ponendo-se a spreitar, béien, anton, un paixareco a remexer-se todo ne l nial. D’uolhos cerrados i sin prumas – qu’inda só tenie pelo malo –, bira-se para un lhado, bira-se pa l’outro i tantas buoltas dá que, deilhi a cachico, un de cada beç, bota para fuora de l nial la cuncorréncia: ls outros dous uobos que ls filhos legítimos de ls reissenhores inda nin picórun pa podéren salir de la casca. Arrimando-se mais un cachico i bendo ls outros uobos sborraçados ne l chano, quédan cula certeza: de la niada, só restra l sou filhote, l berdadeiro rei i senhor daquel nial.
Nada les pesa na cuncéncia, nin a eilha, nin a el i, inda menos, al çacanica – que, sendo bichos doutra natureza, niun deilhes ten fraquezas dessas. Diç aton la Cuca:
– Oulha, que se zunhássen! Fui-les bien feita! Quien les manda ser tan amperrunhados ou mandriones!
Talbeç ls hospedeiros stubíssen a la spera que l nacíssen mais filhos. Mas, agora, solo se ressucitáren de l chano, para donde l purmeiro a picar la casca i a nacer atirou culs outros uobos. Assi i todo, nun çcunfían de nada. Trátan mas ye de l’anchir aquel papo sfameado al danhadico.
Buono apreciador de l que ye buono i ls hospedeiros nun le déixan faltar, bonda-le abrir l bico a las lhambarices que le pónen na mesa – que ye cumo quien diç, le bótan na bordica de l nial – ou le lhieban a la boca. I cumo se regala l quemilon cul çubiaco que, prontamente, a horas ciertas i bárias bezes al die, ls pais adotibos le ban botando ne l papo.
– Casal probezico, cumo se bei! Mas lhimpico, smerado, trabalhador i preacupado cul bien-star de la decendéncia! Luxos, nin bé-los, que nun son cu’eilhes! – diç la Cuca.
– Q’oumenos, nun les falte l pan de cada die! I que Dius lo acrecente!…
Ne l final de maio, agora que yá naciu l sou pimpolho i l tiempo yá stá caliente, bótan-se de cuntas que, sendo el de buona raça i, tenendo ls hospedeiros que ten, nun le ban a faltar todos ls cuidados i quemida a tiempo i horas i a la farta. Bai, pus anton, a tener buona criaçon.
Nun tenendo que se relar cun nada, toca, anton, de s’adbertíren un cachico mais por donde calha.
Hai, oumenos, dues rezones para s’ir a qualquiera lhado: an trabalho ou de besita. Quando se bai an trabalho, nun dá para ber quaije nada. Mas, se ye de besita, la cousa muda de figura pus nada mais hai que fazer. Anton, quando, pula purmeira beç, ls cucos passórun puls bários sítios para ber l termo d’Angueira, nin tiempo tubírun para oulhar an redor. Mas, agora, que tiempo lhibre nun les falta, ándan ne l sou fai que fai i stan eilhi pa s’adbertíren, que trabalho ye só ber l de ls outros.
Mas, desta beç, andando ne l sou fai que fai, de la Puontelhina, bótan-se por Peinha Ferreira, Cuntorno i la Senhora pa Cabeço l Curbo; de l cimo de la Cuosta i de la Cruzica, por antre l Spino i l Ramalhal, pássan pa la Sapeira; dende, por Peinha Buieira na Stebica, l Chapeirón i Lhatas de l Meio, ban a dar al alto de Peinha la Bela. Pul camino – que ye cumo quien diç, de l’aire –, al passáren na Lhagona i na Stebica, adonde las tierras stan d’arada, béien un ou outro home, agarrado al arado i atrás dũa junta de bacas ou pareilha de béstias, al redor de las fragas, a bimar sues tierras. Mais adelantre, nũa touça de l Chapeiron, que pega cun Balhe de l Quadro, abístan tamien un ganado, culas canhonas todas çquiladas, amorrado ne l steio.
Yá an Peinha la Bela, nun abistando niun gabilan por eilhi a bolar, quédan mais çcansados i déixan-se de quaisquiera cuidados.
Cumo l própio nome eindica, Peinha la Bela ten ũa fraga grande i ye un de ls sítios mais guapos de l termo d’Angueira. A seguir als sierros, ye tamien un de ls sítios mais altos i cun mais buonas bistas.
Anton, de riba de la fraga mais alta por donde passa la marra de l termo d’Angueira cul de Caçareilhos, la Cuca bira-se pa l Cuco i pergunta-le:
– Yá biste bien l que s’abista deiqui?
– Si, bei-se anté mui loinje: tierras, sierras i montes todos bien guapos!…
Deilhi de riba, fuora ls montes de Abelhanoso, Samartino, Cicuiro i Custantin, por donde passa la raia de Pertual cun Spanha i que nun déixan ber mais pa lhá, todo al redor, la bista alcança un ror de tierras i montes de ls cunceilhos de Miranda, Mogadouro, Bumioso, Macedo i de Bergáncia i anté de Spanha: caras a naciente, la Speciosa, l Naso i outras tierras de la Pruoba, de Cicuiro, la Senhora de la Lhuç an Custantin, de Infainç i anté Paradela, todas de l Praino Mirandés; las sierras de Mogadouro i de Bornes, mais a sul; las sierras de Nogueira i de Muntesino, a poniente; i, pa trás de l monte adonde stá l castielho d’Outeiro, la Sierra de Sanábria, an Spanha.
A meia tarde, bólben pa la fraga de la Puontelhina. Ls dies a seguir pássan-los por eilhi a la buolta. Mas nun se squécen de ir spreitando cumo bai l sou pimpolho. Bendo-lo bien nutrido i cada beç mais crecidote, quédan todos cuntentos.
Yá perdiu l pelo malo i las prumas bán-le crecendo. Malhadas de castaneho i branco, scurécen cada beç mais. Çfrentes de las de ls outros pais que le stan a criar. Cuidando que seia sou, nin assi, stránhan ou çcunfian de nada. Mas nun admira, que son quaije analfabetos. De tanto amor i proua i tenendo solo aquel pimpolho, ándan mesmo ciegos de todo. Bien tratado, fuorte i rechonchudo, l morgado dá nas bistas a qualquiera un i stá, cumo cúidan ls pais de criaçon, quaije un reissenhor feito. Nin pula cabeça les passa que l que les saliu na rifa fui mas ye un buono melro! Mas, q’han de ber eilhes, que, quando pequeinhos, naide les mandou a la scola!
Ne l ampercípio de junho, na eideia de béren bien la poboaçon, ls cucos, bótan-se anté las Eiras Grandes, adonde cumoquiera seia eilhi l meio de l termo d’Angueira. Cumo inda mal ampeçara la segada i habie que sperar inda alguns dies pul acarreio i la trilha, solo eilhi hai uns restros de medeiros de palha inda de l anho atrasado. I, de ls Penhones, pónen-se a oulhar al redor.
Mesmo dando-le l Sol de frente, que marabilha de spetaclo ber aqueilha lhina de l’hourizonte, i, abaixo deilha, aqueilha bacia zenhada pula purmeira cadena de montes al redor: Cabeço Molhón, Cabeço l Cuorbo, Cruzica, las Eiricas i Cabeço de la Binha; al fondo deilha, la ribeira i las huortas de las marges; a seguir i inda mais perto deilhes, la poboaçon! Deç la Cabada, passando pul Múrio, la Çanca, la Salina, la Mediana, l Areal i la Faceira anté las Uolmedas, la ribeira parece ũa buolta fina i brilhante a anfeitar l peito de la poboaçon.
Agora que stan cun tiempo, pónen-se tamien a ber l casariu d’Angueira: de l cimo al fondo de l pobo; l Balhe, las Scaleiricas i l Ronso; la capiellha i l Lhargo de Sante Cristo; las fuontes de l Balhe, de l Pilo i de la Eigreija; ls huortos i huortas de l Balhe, de l Pilo, de l Cachon i de la Çança; de l cimo al fondo de Saiago, ou seia, de la capielha de San Sabastian, passando pul Lhargo de Saiago, anté al Sagrado i a la Eigreija.
Assi i todo, deilhi de riba, nun dá para ber todo l casariu: de Sante Cristo, nun se béien las casas de la Beiga de l Casal i de la Mediana; de las casas de la Salina, la Çança i l Cachon, solo se béien ls telhados; i, de las de Saiago, ralas son las casas que se puoden ber. Mais loinje, l monte de l Pandon, l Sierro de San Joanico, l Sierro de ls Malhadales, la Gralheira, l Cabeço de la Quecolha, la Chana i l alto de l Milho i de l Rodelhón fórman la sigunda cadena de montes al redor d’Angueira. Fuora antre ls montes de la Gralheira i de la Quecolha, donde s’abista Santa Marinha, de la poboaçon i pa lhá deilhes, nada mais déixan ber.
Sendo yá fin de tarde, tórnan para casa, que ye cumo quien diç, pa la fraga de la Puontelhina. Inda antes de se botáren a drumir, ban a spreitar l sou pimpolho. Lhambareiro cumo el ye i nun le faltando mimos nin quemida buona i a la farta, l rebento alhá bai, demorada, mas siguramente, crecendo cada beç mais. Stá tan grande i bien tratado que yá mal cabe ne l nial.
Que suorte purfeita! Cuntinar la spece sin canseiras nin tener que cuidar de la decendéncia. Bonda spreitar l’ouportunidade, porparar l golpe i fazer la marosca: ancuntrar hospedeiros ciegos i simpricos, antrar-les an casa, sin dar nas bistas, poné-los a trabalhar por nuossa cunta i, inda porriba, sin tener que les pagar nada. Que han de cuidar de la cria cumo se fusse sou filho legítimo. Assi, ye que ye! Saber aporbeitar-se de l’einocéncia de ls outros! Cumo ye purfeita l’anteligéncia! Apuis, ye antrar de çcanso i gozá-lo cumo debe ser. Que, de l trabalho, outros se han de ancargar! Ye assi, deç que hai mundo, deç la criaçon de l purmeiro páixaro, s’algũa beç houbo un purmeiro. L mundo ye de ls spiertos i spabilados. Ls outros, que nun séian mandriones i trabálhen! Nun fázen mais que la sue oubrigaçon! Que mais han de querer do que serbir? Anté les queda bien! I nun les há de faltar fetura recumpensa! Que se sfórcen i se dánhen! La deciplina siempre quedou bien als páixaros trabalhadores. Cumo queda bien la buona bida a aqueilhes que, cun anteligéncia suprior, amóstran merecé-la, cumo les parece ser l causo.
Passados mais uns dies, nũa manhana bien caliente de l meio de junho, ls cucos bótan-se, ribeiro arriba, anté l fondo de Bal de Conde i, deilhi, pa l cimo de ls lhameiros de Belharino. Nun lhameiro de l meio de l balhe de la Puontelhina, anda ũa manada de bacas i un burro a pascer. Un cachico mais arriba, nun de ls que stan guardados i cun buona yerba, páran un cachico nun galho de la corona dun frezno i, todos calhadicos, pónen-se a ber un gadanheiro a trates de l segar a la gadanha. Yá cun trés baranhos cumpletos, segados de punta a punta, cuntina el, de baixo a riba, a sgadanhar meio baranho. Apuis de birar, mas inda antes d’ampeçar a sgadanhar para baixo, saca de la piedra de smeril de l frasco de cuorno, que trai çpindurado de la cinta, i bota-se a aguçar la gadanha. Cula punta de l cabo ne l chano i la fuolha de la gadanha pa riba, passa bárias bezes la piedra, purmeiro, por un lhado i, a seguir, pul outro, anté quedar bien aguçada. I nun admira que quede, pus, na tarde passada, la tenie stado a picar. Apuis, bota-se outra beç a sgadanhar, de riba a baixo, a cumpletar l baranho. I nun se çcuida, que la manhana stá mui caliente, i, pul meidie, de tanto sforço, l cuorpo cumoquiera le pedirá çcanso.
Inda mais arriba, nun lhameiro de Bal de Conde, béien un mocico, cula sue spalhadeira, que, baranho a baranho, bai strampalhando la yerba pa, soutordie, la birar para qu’eilha seque cumo debe ser i, apuis, se poder arreculhir l feno ne l palheiro.
Se calha, an beç de palheiro, serie mais acertado chamar-le feneiro. Mas, arrecáden alhá palha ou feno, ũa pa l botar de cama nas loijas i ũa i outro na manjadoura para acomodar las bacas i las béstias nas nuites d’eimbierno, ye palheiro que las pessonas le cháman.
Ne l ampercípio de la tarde, yá an Belharino, nun de ls lhameiros de riba, que pega culs de Samartino, anda ũa família toda afadigada a cargar un carro de feno: un mocico i un garoto, cada qual cun sue spalhadeira, a ajuntar l feno de ls baranhos als muntones an dues fileiras de ganchadas, ũa dun lhado i outra de l’outro, de modo a que l carro passe pul meio, antre eilhas; l pai, cula spalhadeira carregadeira, a bendear ũa ganchada de cada beç pa riba de l carro; l filho mais bielho, an riba de l carro, a sigurar, amanhar i ancalcar las ganchadas i la carrada; atrás de l carro, anda la mai cul rastro, que parece un pende, a arrebanhar, ajuntar i a arrastrar l feno que bai quedando para trás, pa l home le botar pa riba de l carro. Bendeadas las ganchadas de cada lhado i a todo l cumprimento de l carro, l’home chama la junta de bacas pa l carro abançar pa las outras mais adelantre. Cargada la carrada, toca d’arratar i apertar, de la frente para trás i cruzar, apuis, de lhado a lhado, las lhúrias pa que l feno nun se perda i la carrada, culs solabancos, nun se sbarrulhe, pori, pul camino i nun chegue cumo debe ser al palheiro.
– Mas que raio de trabalheira! – diç l Cuco.
– Oulha que, pa lhá de l trabalho, hai inda que ber que cargar un carro de feno tamien ten la sue ciéncia.
– Nun me digas!… Mas que raio de ciéncia será percisa pa fazer essa cousa?
– Nun cuides, pori, que amuntónan i carrégan l feno cumo calha. Antes de mais, hai q’ajuntar l feno de ls baranhos, arrastrar las sobras i fazer dues fileiras de ganchadas, passando apuis l carro pul meio deilhas. Anton, l carregador ten de bendear, ampeçando de la frente para trás, ũa ganchada de cada beç para un de ls lhados de l carro; apuis, outra pa l outro lhado; a seguir, outra pa l meio i subre las dues purmeiras; i, atrás de las trés purmeiras, carrega outras tantas, cuntinando a fazer l mesmo anté la traseira de l carro. I l moço q’anda an riba de l carro bai amanhando i ancalcando l feno. Assi, la carrada queda eiquelibrada i l feno nun se cairá pul camino.
– Pus nin tenie pensado nisso. Claro que la carrada bai quedando cada beç mais grande anté tapar las bacas, que, cuitadicas, mal se béien! I apuis, pul camino, culs trambolhones de l carro, la carrada nun se strangalha i l feno nun cai i se stranpalha pul chano?
– S’oulhares bien pa l carro, berás que, por baixo de l feno i subre l rodado, ten la teceda, adonde ancáixan ls stadulhos i las canhiças. Antriçada i stribada nestes, que la sigúran, i subre la teceda, hai ũa gancha. Assi, la carrada bai de la punta de la cabeznalha, que stá atada pul sobeio al jugo de las bacas, anté mais atrás de la teceda, adonde acaba la gancha. Cu’esta, que le fai oumentar, l carro queda mais cumprido i fai ũa grande carrada de feno. Assi i todo, apuis de cargar la carrada, l’home inda le dá ũa pendadela cul rastro.
– Por isso, la carrada ye tan grande! Nin sei cumo cabe i passa puls caminos mais streitos i cun mais piedras sin se strampalhar! Se calha, ye por lhebar tanto peso que, por todos ls lhados de l termo, s’óuben tantos carros a chiar!
– L peso ye tanto que, subretodo, se l camino ye a chubir, a las bezes, las bacas béien-se mal pa dar cunta de l recado. Nun te squeças q’ũa carrada de feno ten par’ende mais de siete metros de cumprimento, quaije trés de lhargura i d’altura, ancluindo l rodado. Por bias disso, las bacas lhíeban muito peso.
– Nun sei cumo ye que tu sabes estas cousas todas! – diç l Cuco.
– Pus, l’anho passado, bi cumo fazie la gente doutros pobos! Spero tener bido bien i que nun steia anganhada!
Assi i todo, ls cucos nun se squécen de, oumenos dues bezes al die, ũa de manhana, antes de salíren, i outra pula tarde, apuis de bolbéren pa la peinha, dar ũa spreitadela al nial para ber cumo bai l sou pimpolho.
Bien tratado i cada beç mais inchado, l filhote stá quaije un atleta! Yá maior que la mai adotiba, que le ten criado, mal cabe ne l nial. Çfrente de ls filhos de ls reissenhores bezinos i doutros niales, que son bien mais amperrunhados i ruinicos qu’el, nin assi ls pais adotibos çcunfían de nada. De buona lhinaige, l hardeiro, cada beç mais matreiro i cantador, há de fazer justícia a la fama, que yá ben de loinje i há de cuntinar. Que, cumo la giente diç, quien sal als sous nun degenera.
La bida bai cuntinando naqueilha caminada campestre, bagarosa i sin cumplicaçones. A las bezes, l filhote stende l suonho lhargo i calmo. Mas, mal sperta, ampeça a botar un arremedo de cantilena que subressalta i quaije spanta la paixarada de la bezináncia. Cumo se tubisse algũa grácia, pon-se a spormentar aqueilha boç de canha rachada. Zalmada i afincadamente, fai, anton, que canta. Hai quien l’ambeije la zambuoltura de la boç, que nó l timbre. La moda, que ye pouco bariada, nun sperta buonas eimociones nin grandes ambeijas. Na oudiéncia hai, anté, quien s’anraibe, apouquente i zatine cula zarmonia de la fuga, cun aqueilhes gritos tan afinados que parécen ũa pieça de música dodecafónica, quaije cuncreta. Cun toda la rezon, ténen miedo que les sperte, spante i afugente ls garotos mais pequeinhos.
Mas ls cucos nun son bichos de se dáren al çprézio nin stan eilhi para aguantar oufénsias. Nin acéitan zaforos de naide, que nun son cousas de se lhebar para casa. I nun son bichos pa zarmar. Pus que tápen ls oubidos! Se calha, querien ũa balada, nó?! Quien sabe, ũa sinfonia ou mesmo ũa ária?! Houmessa! Pus que se cunténten cul q’óuben, que ye de grácia!
Nũa tarde de l ampercípio de julho, indo a bolar por eilhi arriba, quaije sin çtino, ls cucos páran na touça de la borda dun de ls lhameiros de l cimo de l Rodelhon. Deilhi a cachico, nũa senara de trigo, ampeça-se a oubir un home i la sue tie a cantar la “Dona Ancra”, ũa moda de la segada. Para andáren a segar assi tan animados, cumoquiera tenien acabado de drumir la séstia. Si, qu’era questume, pula maior fuorça de la calor, ls segadores botáren-se a la janta nũa selombra i, apuis, a drumir i çcansar un cachico.
Quando ls segadores se cálhan, ls cucos quédan inda mais un cachico a bé-los, deilhi de riba, a segar l trigo. L home, la tie i dous filhos – un moço i ũa moça –, cada qual cun sue sucada – ye cumo quien diç, lhebando cada un trés sucos dũa beç –, dan a la fouce pa segar l trigo. A la frente de todos bai l pai, que, cunsante dá trés fouçadas – ũa an cada suco – cumpleta l manhuço que bota na gabielha q’ampeça a fazer na parte de l restrolho que bai quedando atrás del; a seguir, l moço bota ls sous manhuços i cumpleta, assi, las gabielhas de la sucada de l pai; apuis del, bai la mai que bota ls sous manhuços nas gabielhas que bai fazendo atrás deilha; i, atrás de todos eilhes, bai la moça que bota ls sous manhuços i cumpleta, assi, las gabielhas de la sucada de la mai. Chegados a la punta de la sucada, bíran todos a segar al cuntrairo. Cul corte de las fouces yá melhado, inda antes d’ampeçar nuoba sucada de riba para baixo, l pai pega na piedra aguçadeira i, ũa a ũa, pon-se a aguçar las fouces de todos deilhes. Cumo stá grande caloraça, todos aporbéitan pa buer un jarro d’auga de l cántaro, que stá eilhi, a la selombra dun carbalho. Apuis, bendo quatro fileiras de gabielhas yá segadas, anquanto la tie i ls dous filhos cuntínan a dar a la fouce, l’home lharga la fouce i bota-se a atar l pan. Agarrando gabielha a gabielha, junta cinco ou seis anté anchir ls braços i, apertando bien a buolta cada braçada cula grinheira, anrosca la palha que sobra a la buolta de las spigas deilha i ata l manolho. Mal acaba de l’atar, l garotico, q’anda atrás del, dá-le outra grinheira de centeno pa fazer outro manolho. De seguida, cuntina a spipar las spigas de centeno de l manolho acabado de fazer i saca outra grinheira.
Cun toda aqueilha caloraça própia de l més de julho, ponei-bos na piel de ls segadores i eimaginai la canseira que nun serie star de l çpuntar anté al çponer de l Sol, fuora l tiempo de quemer i de sestiar, todas las outras horas de l die i, eiceto deimingo, todos ls outros dies de dues semanas a dar a la fouce.
– Bó! Afinal, stan a segar trigo ou centeno? – pregunta la Cuca.
Birando-se para eilha, l Cuco diç-le:
– Nun cuides, pori, que só tu ye que sabes destas cousas! Oulha que, l’anho passado, noutro pobo que nun ye mui loinje deiqui, you stube atento i bi cumo fazien.
I splica-le, anton, porquei:
– Ye mesmo ũa senara de trigo. Sabes que la palha de trigo ye mais pequeinha, rija i stalhadiça que la de centeno. Cuido que ye por isso que fázen las grinheiras cun centeno.
Cumo nunca biu todo, nun admira que l Cuco nun saba splicar-le bien cumo se passa la cousa. Tengo, anton, que bos dezir, qu’inda antes d’ampeçar la sementeira, al joeirar l trigo que ye para sembrar, las ties déixan-le quedar uns granos de centeno alhá pul meio. Por essa rezon, an qualquiera senara de trigo, béien-se, porriba del, alguns pies i spigas mais altos, que son de centeno. Assi i todo, nun habendo centeno subreciente na senara, l atador ten q’atar l pan cun grinheiras de trigo. Hai, anton, que sacar dues grinheiras de trigo i anxertar ũa na outra.
Deilhi a cachico, pa zanferrujar la boç, l Cuco bota-se a la sue cantilena:
– Cu-cu!… Cu-cu!… Cu-cu!…
Acreditando que cada “cu-cu” serie eigual a un anho, cumoquiera, la moça que staba a segar, solo para eilha i naide çcuitar, tenga preguntado: “Cuco de la carbalheira, quantos anhos me dás de solteira?” Ye que, oumenos na eideia deilha, quanto mais bezes l cuco cantar “cu-cu”, mais anhos la moça tenerá que sperar pula sue beç pa se casar. Bá lá qu’el nistantico se cansou. Oulhai que las moças acredítan an cada cousa…
Pul meio de julho, yá toda la gente anda a trates de l acarreio de l pan de las tierras pa las Eiras. Un die, pul meio de la manhana, de la Puontelhina i oulhando caras a la poboaçon, ls cucos abístan un home i un moço an riba dun carro de bacas mesmo a chegar al cimo dũa tierra de la Cortinona. Passado un cachico, béien-los a arrimar l carro a la meda na parte mais alta dessa tierra. L home an riba de l carro i l moço ne l chano, ampéçan, anton, a cargá-lo. Manolho a manolho, l moço bai-les botando de la meda pa riba de l carro, adonde sou pai ls bai amanhando, ancalcando i, assi, cargando l carro. Yá cula meda a mais da meio i l carro cun mais de meia carga, l moço pega nũa staca pa botar ls manolhos qu’inda réstran na meda pa riba de l carro.
Cargados todos ls manolhos, l rapaç pon-se a la frente de las bacas i, de la cabeznalha, pega i atira las angrideiras pa l pai que, de riba i pula parte de trás de l carro, abaixa por eilhas. Apuis de las apertar bien apertadas, de frente para trás, i de arratá-las, la carrada queda pronta pa seguir pa las eiras. I, cuitadicas de las bacas, alhá ban eilhas a puxar l carro, cargadico de manolhos i a chiar, a camino de las Eiras Grandes.
Ls cucos bótan-se tamien a camino – que ye cumo quien diç, a bolar. Mal chégan a las Eiras Grandes, quédan zlhumbrados cul mobimiento i la acupaçon que, bien çfrente de las outras bezes q’alhá tenien stado, eilhi bai. Son fileiras i fileiras de bornales de l cimo al fondo de las eiras: uns dun lhado i outros d’outro; uns maiores i outros mais pequeinhos; son carros i carros, uns a salir i outros a chegar; i la trabalheira de toda aqueilha giente a çcargar ls manolhos de cada carrada pa l bornal. Se, ne ls dies a seguir, tornássen alhá, beríen cada bornal a crecer de die para die i las Eiras Grandes inda mais chenas deilhes. Se, an agosto, stubíssen inda por Angueira i tornássen alhá, berien, anton, un ror de giente a trates a la trilha.
A nun ser, nun ou noutro die de caloraça, que se bótan anté als montes, als lhameiros i a las huortas de Terroso ou de la Yedra de las marges de la ribeira, na maior parte de ls dies a seguir, ls cucos quédan por eilhi, antre l cimo i l fondo de la Puontelhina, a la selombra, a ber i apreciar las halbelidades de l sou hardeiro.
La mai i l pai adotibos de l morgado a la fuorça ándan tan cuntenticos que dan grácias a Dius por les restrar aquel pimpolho. Un cachico mal ancarado, lhaganhoso, mormoso i bronco, ye berdade. Mas la bida ye mesmo assi… Nun se puode sperar que Dius mos dé solo filhos queridos i pimpones. Que, milagres, son, hoije an die, ũa raridade, cousa que yá mal se bei! Que, tamien a estes, yá les toca tener de spormentar ls bentos de l’adbersidade, la cuncorréncia zlial de tantos paganismos.
Ne l sou comodismo ouportunista, l pimpolho alhá bai crecendo. Todo rechonchudo, nada parece cair-le mal nin anchir-le l papo i poné-lo sastifeito. Ten acá un apetite capaç de quemer un bui. De tan gordo que stá, ls criadores inda se lhémbran de le cuidar de la dieta i de l’acabar culas lhambarices. Mas, qual quei!… Son alhá capazes de le negar ou tirar qualquiera mimo que seia. Rejistindo, nin sequiera l coraçon ye capaç de seguir l que le dita la rezon. Quien sabe s’el un die nun ancontra ũa fémea, s’ancanta por eilha i le dá la proua! Puode ser q’aton se ponga a cuidar de l cuorpo, a baixar la barriga i a amanhar melhor la catadura…
L pantomineiro merece-les ls maiores cuidados. Alhá cuntínan eilhes culs sous ancantamiento i cegueira. I nin amóstran qualquiera çcunfiança pula bestimenta – que nin siempre ls filhos se bísten ne ls mesmos sítios i questureiros de ls pais, pus gústan d’andar siempre mais na moda! –, nin mesmo pula corpuléncia – que las nuobas geraçones son cada beç mais fuortes i altas! Talbeç debido als maiores cuidados de sous pais i a la alimentaçon mais rica i bariada! – nin mesmo anté pula cantilena que quaije ambergonha i deixa mal ls criadores! Anfin!… Naide ye purfeito! I quien sabe se l morgado nun há de benir a tener ũas liçones de solfeijo! Solo para ber s’amanha la boç i la cantilena! Todo bai mesmo de feiçon pa l morgado.
Santa einocéncia! Tretas! Çculpas! L filho d’ampréstimo, bien abonado i todo regalado, nun bota fé a cuntenéncias: “Gordura ye fermosura! Eilegáncia, para quei?”
Aporbeitando l trabalho diário de ls criadores, siempre afadigados i naquel eicesso de canseira, l pantomineiro, que dá bien nas bistas, bai alhongando, quanto puode, la lhetargie. I nun le pesa qualquiera remorso na alma ou na cuncéncia. Que nun ye bicho dado a esses desparates i fraquezas! Assi, ye que la bida bai bien! Cama, mesa i roupa lhabada!…
Sous pais de berdade, de loinje a loinje i a la ctáncia, ban acumpanhando i apreciando las halbelidades de l hardeiro. Crecendo-le la proua cun tantos dotes, adbínan-le un feturo que pormete. Para mais, quemida a la farta, bariada i a horas, nun le falta; lhimpo qu’ye un brinquinho; eiducaçon smerada; mimos, tamien nun le négan! Todo quanto de melhor hai na bida! Que mais han de eilhes querer? Hospedeiros assi, cumoquiera, inda ls ban a recomendar a sous parientes i amigos.
Que sous pais adotibos se cuiden i se póngan a palo, que l çacana pormete. Sabe el yá mais de la bida que l própio criador de l mundo! Cumo aqueilhes filhos que nun stan pa lhargar l que ye buono i salir de casa, sin s’amportar cun quien, cun tanto mimo, le criou, alhá bai el alhongando l berano. Cun toda la manha i grande artefício, bai gozando todo quanto de buono le dan i ten la bida, delheitando-se cula buona mesa. Quaije namorador, bai-se amanhando i ganhando cada beç mais proua! Ajeita la catadura, lhimpa la lhaganha i la monca, cumpon la poupa i ansaia la sunrisa.
Mas l Sol yá queima i la segada yá bien tiempo que findou. Ye perciso ampeçar a correr mundo, a coincer outras tierras, las deilhi a la buolta i outras mais. Quando calha, só pa se treinar, ansaia un bolo solitairo, a la socapa, pa que nun déian pula falta del. Anté q’un die, sentindo ls pais adotibos loinje deilhi i adbinando-los çprebenidos, scapa de l nial i eimigra. Eibita çpedidas, solo pa nun star a ferir sentimentos i la maneira de ser deilhes. Agradecimentos tamien nun quádran bien cula sue natureza clandestina i çacana. Por caminos scusos i atalhos, sin mais aqueilhas, nesse die, l patife zaparece.
Quien nada ten de sou, oumenos, ten ũa bantaige: stando siempre pronto para s’ir ambora, nun percisa de tener que star a porparar l nabego pa la biaige. Cumo las rolas, q’ándan todas alboroçadas a porparar-se pa bolbéren a donde benírun, tamien ls cucos stán yá de pie an bola. Findando, anton, la sue stada an Angueira, tamien eilhes, seguindo l filhote, se ban ambora.
Al tornar a casa, ls criadores sienten l bazio de la perda de la criatura. Bénen-les las soudades, mas cúnfian q’un die el inda há de tornar adonde se criou. Cul passar de ls dies, oumentando l zaspero, quaije pérden la spráncia. Zalentados, bai-les na alma ũa delor zourientada i baga, mas prefunda i intensa. Se, de loinje a loinje, quédan a saber q’alhá chegou un páixaro fuorasteiro ou pelegrino, renacendo-le l’eilusion, pregúntan-le se ten i les puode dar nuobas de l foragido. Mas, quaije nada mais, quédan a saber. Ambora oubindo falar del i quedando a saber puls sous amigos d’algũas andanças por tierras mais ou menos çtantes, nunca mais habien de le poner la bista an riba.
Agradecimiento
Tengo, de modo special, q’agradecer a Lila Martins, de Bal de Frades, las anformaciones que me dou subre la maneira de ser i de bibir de ls cucos; a mius armanos Eimílio i Aquilino subre ls páixaros q’habie, i inda hoije hai, an Angueira, ls modos de bida i ls trabalhos de ls lhabradores de l seclo passado; i inda a Zé Luís Quinteiro i a todos aqueilhes – i fúrun tantos que nin dá pa les star eiqui a nomear un a un – que m’ajudórun a relhembrar l nome de ls sítios de l termo d’Angueira.
La referéncia a las caminadas, ou, dezindo talbeç melhor, a las bolandas, de l par de cucos pul termo d’Angueira, ye para que, quedando screbidos, nun se squéçan nin se pérdan, pori, ls nomes de ls sítios de l termo i adonde son i por donde pássan las marras de l termo d’Angueira culs de ls pobos bezinos: la Speciosa i Samartino, poboaçones de l cunceilho de Miranda; i Caçareilhos, San Joanico, Çarapicos i Abelhanoso de l cunceilho de Bumioso.
Bocabulairo//vocabulário
Abancar – permanecer, assentar-se, ficar // abutro – abutre // acá – cá // acupar – ocupar // acrucar-se – pôr-se de côcoras // adebertir-se – divertir-se // adebinar – adivinhar // adelantre – adiante // adil – terra de pousio // adonde – aonde, onde // adregar – calhar, acontecer // afiançar – garantir // aguelhada – vara de freixo utilizada para conduzir as vacas no trabalho // agradable – agradável // águila – águia // airada – arejada // aire – ar // al – ao // ala – asa, vamos // alhá – lá // alheno – alheio // alredor/es – em volta/arredores // amanaça/r – ameaça/r // ambeija – inveja // ambriar – empregar, investir // amentar – falar casualmente // ameroso – amoroso, macio // amorrado – dormente, em estado letárgico devido ao calor // ampaciente – impaciente // ampeçar – começar // ampercípio – início // amperrunhado – enfezado // amporén – pessoa franzina ou inútil, estorvo, impecilho // amuntonar – amontoar // an – em // ancalcar – calcar, comprimir com os pés // ancargar – encarregar // anchir – encher, saciar // ancumbeniente – inconveniente // andorina – andorinha // andubírun – (forma do verbo andar) andaram // anformacion – informação // anganhar – enganar // angaranhido – a tremer de frio // anfin – enfim // angendrar – engendrar // anho – ano // anjico – pessoa ingénua, anjinho // anquelíbrio – equilíbrio // anrezinar – zangar // anraibar – enfurecer // anté – até // antento – intenção, propósito // anterrumper – interromper // anton/aton – então // antolhar – desejar sofregamente // antrada/antrar – entrada/entrar // antre – entre // antressar/eiro – interessar/eiro // antretener/ido – entreter/ido // antriçado – apertado, comprimido entre duas superfícies // anubrado – nublado // apartar-se – separar-se // apenas – talvez não // aporcatar-se – prevenir-se, precaver-se // apouquentar – preocupar // apuis – após, depois // arada (tierras de) – terra lavrada, parte das terras de sequeiro do termo, próprias para cereal, que, em anos alternados, são ou estão lavradas e, no ano seguinte, cultivadas, a produzir trigo ou centeio // arar – lavrar a terra // arbe – árvore // arboledo – arvoredo // arena – areia // armano – irmão // arrepinchar – salpicar com água // arrebanhar – apanhar os restos // arrecadar – guardar, recolher // arremedo – má imitação // arriba – acima // atabano – atavão, inseto que flagela o gado bovino, muar e asinino // auga – água // bacatela – bagatela // bagar/osamente – vagar/osamente // bai i ben – vai e vem // bal/he – vale // bantaige – vantagem // barranca – sucalco em terra ou pedra // beç – vez // beche – bode // bechico – bichinho // bençon – benção // bendear – lançar o feno ou a palha para o carro, o palheiro ou o medeiro // benir/da – vir/vinda // berano – verão // bercego – planta herbácia parecida com a aveia que se dá bem em solos graníticos (areia) // besita/r – visita/r // bezináncia/bezino – vizinhança/vizinho // biaige – viagem // bien – bem, muito // bima/r – lavra/r da terra pela segunda vez antes da sementeira // boer – beber // bolandas – voos, andanças // bolar/bolo – voar/voo // bonda – basta // bornal – pilha de cereal na eira com a forma de um pião invertido // botar pouca fé – não prestar atenção // boubielha – poupa // Bergáncia – Bragança // broça – qualquer tipo de sujidade, ervas daninhas // Bumioso – Vimioso // buolta – volta, colar // buono – bom // cabeznalha – parte da frente da teceda do carro de vacas por onde esta, através do sobeio, é fixada ao jugo // çafardan – safardanas // çacana/ice – canalha, canalhice // cachico – pedacionho // cadena – cadeia // calandra – ave do tamanho do melro que faz o ninho na parede dos moinhos perto do rodízio // calecer – aquecer // caleija – caminho estreito entre paredes, viela // caliendra – canal por onde corre a água do açude para o moinho // caliente – quente // caminada/camino – caminhada/caminho // cangalhas – rede de arame com a forma de semi-círculo que o lavrador coloca no focinho das vacas para evitar que comam enquanto trabalham // canha – cana // canhiças – componentes laterais amovíveis do carro de vacas que, colocadas verticalmente sobre a teceda, permitem aumentar a capacidade e sustentar a carga // canhona – ovelha // Çarapicos – Serapicos // casariu – casario // castielho – castelo // çcansar/dico/çcanso – descansar/dinho/ descanso // catadura – aspeto // çcoincido – desconhecido // çcuidar – descuidar // çcunfiar/nça – desconfiar/nça // cena/r – ceia/cear // centeno – centeio // cerrar – fechar // çfarçar – disfarçar // çfeita – desfeita // cfrençar – diferenciar // cfréncia – diferença // çfrente – diferente // chafandin – fala-barato // chano – chão // checharra – cigarra // cheno – cheio // chínchara – pequeno pássaro que faz o ninho na erva dos lameiros // chougarço – chaguarço, pequena planta rasteira de folha miúda que cresce nas moitas // chubir – subir // chuchar – sugar o conteúdo do ovo // chuoco – choco // cielo – céu // cien – cem // ciguonha – cegonha // coincer – conhecer // coneilho – coelho // coquelhada – pequeno pássaro que faz o ninho no chão de terras lavradas ou de pousio // corona – coroa // coutela – cautela // çpedir/da – despedir/da // çperdiçar – desperdiçar // çponer – pôr-do-Sol // çprebenido – desprevenido // çprézio – desprezo // çpuntar – despontar // çquilado – tosquiado // cruja – coruja // çtacar – destacar // ctáncia – distância // çtino – destino // çubiaco – alimento que aves levam no bico para os filhos // cuidar – pensar // cul/a – com o/a // culidade – qualidade // cumoquiera – talvez // cun/c’un/c’ũa – com/com um/com uma // cunceilho – concelho // cuncéncia – consciência // cunsante – conforme, consoante // cuntinar – continuar // cuorbo – corvo // cuorda – corda // cuorno – chifre // cuosta – costa, descida ou subida de um monte // danhar/dico – danar/danadinho // da peto – de propósito // deç que – desde que // de pie an bola – pronto para se pôr a andar // deciplina – disciplina // deilhi – dali // deimingo – domingo // de-lei – como deve ser // dende – daí // desaires – feio // dezir – dizer // die – dia // dieç – dez // dous/dues – dois/duas // dreito – direito // drento – dentro // fago/fai (formas do verbo fazer) – faço/faz // filico – fozinho // eicesso – excesso // eiceto – excepto // eimbierno – inverno // eindicar – indicar // dũa – duma // eilha/eilhes – ela/eles // eilhi – ali // eilusion – ilusão // eimaginaçon – imaginação // eindicar – indicar // einocéncia – inocência // eiqui – aqui // eisagero – exagero // el – ele // ende – aí // fago/fai – (formas do verbo fazer) faço/faz // fame – fome // fenanco – erva seca // ferranha – centeio em verde que, no inverno, se dá aos animais ruminantes // folecra – pequeno pássaro que faz o ninho nos ramos de arbustos // frezno – freixo // fuolha (tierras de) – folha (terras de), parte cultivada das terras de sequeiro, próprias para produção de cereal (trigo ou centeio) // fuonte – fonte // fuora – fora // fuorasteiro – visitante/viajante vindo de fora // gabilan – gavião // gabielha – gabela, pequeno braçado de cereal // galhar – galar, fecundar o ovo da galinha // galhina – galinha // galho – ramo, galo // ganado – rebanho // gancha/da – apetrecho de madeira que se coloca sobre a teceda do carro de feno/montão de feno para carregar ou carregado de cada vez no carro // golo – gole // grano – grão // grilho – grilo // grinheira – espécie de corda feita com o próprio cereal para atar o molho // guapo – bonito, pimpão // hardeiro – herdeiro // hospedaige/eiro – hospedagem/eiro // húmado – húmido // huorta – horta // i – e // Infainç – Ifanes // janta – refeição principal do dia, almoço // l/la – o/a // lhá – lá // lhabandeira – lavandisca // lhabrar/da – lavrar/da // lhadeira – ladeira, encosta // lhado – lado // lhadron/aige – ladrão/ladroagem // lhagarto – lagarto // lhameiro – lameiro, prado com cerca // lhambarice – lambarice, guloseima // lharaita – fome // lhata – pequena horta // lhebar – levar // lhéngua/lhenguaige – língua/linguagem // lhiebre – lebre // lhibulina – libelinha // lhimpa – debulha do cereal, limpa // lhina – linha // lhinaige – linhagem // lhougo – logo // lhusque-fusque – lusco-fusco // lhuna/r – lua/r // lhúria – corda longa e grossa que prende as maiores cargas dos carros de vacas // liçon – lição // loinje – longe // mai – mãe // mala rés – má peça, mau caráter // mandrion – preguiçoso // manhana/ica – manhã/zinha, amanhã // manhuço – quantidade de caules de cereal que, enquanto ceifa, o ceifeiro consegue suster na mão // mano – mão // manolho – molho/feixe de cereal // márcio – março // marge – margem // marie pousa – mariposa, borboleta // marie tresa – louva a Deus // maron – carneiro de cobrição // meidie – meio dia // melhado – gume com mossas e que, por isso, não corta bem // milpiendra – ave amarelada cujo ninho, com a forma de cesto, pendura nas árvores, papa-figos // moler/ineiro/ino – moer/leiro/inho // monton – montão // mormoso – moncoso // moucho – mocho // Muntesino – Montesinho // muordo – mordo, bicada // nabego – tralha // naide – ninguém // nial – ninho // niada – ninhada // nin – nem // ningũa – nenhuma // nisquiera – nem sequer // nistantico – num instante, rapidamente // niũa – nem uma, nenhuma // niun – nenhum // nũa – numa // nuite – noite // nun – não, num // nuobas – notícias, novidades // olga – baixa fértil entre pequenas elevações do terreno // oucasion – ocasião // oufénsia – ofensa // oulhadela – olhada // oulhar – olhar, ver // oumenos – ao/pelo menos // oumentar – aumentar // ourrieta – pequeno vale fértil // pa – para // paçpalhaço – codorniz // paixarina – borboleta // pa lhá – para lá // palomba/r – pomba/l // parcer – parecer // parro – pato // pascer – pastar // perdiç – perdiz // perdigon – perdiz macho, perdigão // perdon – perdon // peinha – fragaredo // pelegrinaige – pereginação // pelegrino – peregino // pelo malo – penugem // pende – pente // pequerrico – pequenino // piçarra – pedra de xisto // pie – pé // piel – pele // pilo/ico – tanque ou pequeno tanque de água onde bebem os animais // pita – galinha // pita-ciega – ave noturna, noitibó // pita d’auga – galinhola // pitico – pintainho // pobo/açon – povo/ação // poner – pôr // purmanhana – alvorecer, manhã cedo // porparar/o – preparar/ção // pori – por azar // porriba – por cima // poniente – poente // praino – plano, planalto // preacupaçon – preocupação // própio – próprio // proua – vaidade // pruma – pena // pul/a – pelo/a // punta – ponta // puolo – pó // purfeito – perfeito // purmanhana – alvorecer, manhã cedo // purmeiro – primeiro // quaije – quase // quejírun – (forma do verbo querer) quiseram // quelor – cor // queluobra – cobra // quemer/ida/ilon – (forma como se pronunciam em Angueira as palavras) comer/comilão // quérgan – (forma do verbo querer) queiram // questumar/e – costumar/e // questureiro – costureiro // quetobia – cotovia // quien – quem // rabialba – pequena ave // racica – raiozinho de sol // ralo – raro // rapinha – rapina // reata – corda ou correia de prender as bestas pelo pescoço ou pela cabeçada para as conduzir // recoincimiento – reconhecimento // regato – ribeirito, fio de água // reissenhor – rouxinol // relar – ralar // relba/r – lavra/r pela primeira após a ceifa // relhance – relance // restrolho – parte enraizada do caule de trigo ou de centeio que, após a ceifa, fica na terra // rezon – razão // riba – cima // riente – rente // riu – rio // ronda – volta // ror – grande quantidade // Samartino – São Martinho de Angueira // sartigalho – saltão // saudable – saudável // sbarrulhar – ruir, cair abaixar // sborraçado – esborrachado // scaleiricas – escadinhas // scarabeilho – escaravelho // scarbar – remexer a terra com as unhas // scarranchar – abrir muito as pernas // scarranchinas – cavalitas // scoba – giesta // scola – escola // sculhir – escolher // screbir – escrever // scuolha – escolha // scusa/do – escusa/desnecessário // seclo – século // segada/or – ceifa/eiro // seinha – sinal // selombra – sombra // sembrar/da – semear/da // senara – seara // sequiera – sequer // sesta – sexta feira // séstia – sesta // sfameado – esfomeado // sforço – esforço // sfregante – instante // smerado – esmerado, apurado, perfeito // solo – só // sobeio – correia larga e comprida de pele que permite atar a cabeznalha do carro de vacas ao jugo // socapa (a la) – disfarçadamente // soutordie – no dia seguinte // spadanha – espadana, planta aquática com a folha em forma de espada // spabilar/ado –despertar/esperto, listo // spanto/ado – espanto/ado // Speciosa – Especiosa // spetaclo – espetáculo // spertar – despertar, acordar // spineiro/spino – espinheiro/espinho // spipar – puxar pelo caule de centeio // splicar – explicar // spráncia – esperança // spreita/r – espreita/r // squecer – esquecer // squierdo – esquerdo // stadulhos – dois paus curvos colocados verticalmente entre a cabeznalha e a teceda que suportam lateralmente a carga dos carros de vacas // stafa/r/do/dico – canseira, cansar/do/dinho // stalhadiça – quebradiça // stantico – instantinho // star – estar // steio – sombra de uma mata onde o rebanho repousa nos dias de verão para se proteger do calor // stornino – estorninho // stragar – estragar // strangalhar – escangalhar // strampalhar – espalhar // strelhado – estrelado // stribado – encostado, estribado // subreciente – suficiente // sucada – conjunto de sulcos (geralmente, três) que cada ceifeiro leva de cada vez // sunrisa – sorriso // suprior – superior // teceda – plataforma de madeira sobre o rodado do carro de vacas onde é colocada a carga // temprano – temporão // tener – ter // tierra – terra // tomelhina – planta aromática parecida com o tomilho // tomielho – tomilho // touça – mata de carvalhos // trapola – galho cortado a curta distância do caule da árvore onde rebentam novos galhos e que serve também para trepar a árvore // tubisse/tubírun – (formas do verbo “tener”) tivesse/tiveram // ũa – uma // uobo – ovo // uoco – oco, vazio // uolho – olho // uolmo – olmo, negrilho // xara – esteva // yá – já // ye – (forma do verbo ser) – é // yerba – erva; you – eu // zafinado – desafinado // zafio – desafio // zaforo – desaforo // zalentado – desalentado // zalmado – desalmado, cruel, desumano // zambuolto – desenvolto // zanjun – mata-bicho, pequeno almoço // zantressado/eiro – desinteressado/eiro // zaparecer – desaparecer // zaporcatado – desprevenido // zarmar – desarmar // zaspero – desespero // zastre – desastre // zatinar – perder o tino // zaugar – desaguar // zeinho – desenho // zenhado – desenhado // zlial – desleal // zlhumbrado – deslumbrado, encantado // zourientado – desorientado //
Para saber o significado de outras palavras, carregue no “link”:
http://www.mirandadodouro.com/dicionario/
Caso queira visualizar algumas fotos aéreas de Angueira, sugiro a consulta do blogue:
http://portugalfotografiaaerea.blogspot.pt/2017/01/angueira.html
Se quiser saber a localização de alguns sítios do termo de Angueira, carregue no “link”:
www.openstreetmap.org/searchquery=Angueira%2C%20vimioso%2C%20portugal#map=12/